Szkodniki lipy drobnolistnej w warunkach miejskich na przykładzie Lublina
Ewa Mackoś-Iwaszko
Katedra Ochrony Środowiska Przyrodniczego i Krajobrazu, Instytut Matematyki, Informatyki i Architektury Krajobrazu, Wydział Nauk Przyrodniczych i Technicznych, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, ul. Konstantynów 1 H, 20-708 Lublin, Polskahttps://orcid.org/0000-0003-3964-0307
Abstrakt
Lipa drobnolistna jest drzewem o dużych walorach estetycznych, dlatego jest często stosowana na obszarach miejskich. Jednakże wartości dekoracyjne lipy mogą zmniejszyć się w związku z żerowaniem stawonogów roślinożernych, które ją zasiedlają. Badania nad składem gatunkowym szkodliwych stawonogów zasiedlających lipę drobnolistną (Tilia cordataMill.), prowadzono na terenie Lublina w latach 2008-2010 , w dwóch stanowiskach – przyulicznym i osiedlowym. Stwierdzono występowanie przedstawicieli 31 gatunków, 19 rodzin i 6 rzędów. Z przeprowadzonych badań wynika, że dominowały fitofagi o kłująco-ssącym aparacie gębowym, a najliczniej występowali przedstawiciele rzędów Hemiptera i Prostigmata.Słowa kluczowe:
lipa drobnolistna, stawonogi roślinożerne, drzewa miejskie, szkodliwa faunaBibliografia
Alford D.V., 1984. A colour atlas of fruit pests their recognition, biology and control. Wolfe Publishing Ltd, London.
Alford D.V., 2012. A colour atlas od pests of ornamental trees, shrubs and flowers. Manson Publishing Ltd, London.
Bach A., Frazik-Adamczyk M., 2006. Charakterystyka zagrożeń zieleni miejskiej ze szczególnym uwzględnieniem zieleni w ciągach komunikacyjnych. Opracowanie wykonane dla Urzędu Mia-sta Krakowa, Wydział Gospodarki Komunalnej i Ochrony Środowiska, Kraków.
Baczewska A.H., Dmuchowski W., Gozdowski D., Styczek M., Brągoszewska P., 2011. Influence of saline stress on the abundance of lime aphid (Eucallipterus tiliae L.) on the leaves of street trees – crimean linden. Proc. ECOpole. 5(1), 13–19.
Bańkowska R., 1963. Syrphidae. Klucze do oznaczania owadów Polski, cz. 28, z. 34. Warszawa.
Beiger M., 2001. Klucz do oznaczania owadów minujących roślin użytkowych, ozdobnych oraz chwastów polnych i ogrodowych. [w:] J. Boczek (red.), Diagnostyka szkodników roślin i ich wrogów naturalnych. Wydawnictwo SGGW, t. 4, 195–532.
Beiger M., 2004. Owady minujące Polski. Klucz do oznaczania na podstawie min. Bogucki Wy-dawnictwo Naukowe, Poznań.
Blackman R.L., Eastop V.F., 2000. Aphids on the world’s trees. An identification and information guide. Bull. Entomol. Res. 85(2), 305–306. https://doi.org/10.1017/S0007485300034465
Błeszyński S., 1960. Miernikowce – Geometridae. Wstęp i podrodziny Brephinae, Orthostixinae, Geometrinae, Sterrhinae. Klucze do oznaczania owadów Polski, 27, 46A, Warszawa.
Błeszyński S., 1965. Miernikowce – Geometridae. Podrodzina Hydriomeninae. Klucze do oznacza-nia owadów Polski, 27, 46B, Warszawa.
Boczek J., 1961. Badania nad roztoczami rodziny Eriophyidae (Szpecielowate) w Polsce. Pr. Nauk. Inst. Ochr. Rośl. 3(2), 5–85.
Boczek J., 1966. Roztocze. Szkodniki roślin i produktów przechowywanych. Państwowe Wydaw-nictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa.
Boczek J., 1977. Wpływ owadów na rośliny. Post. Nauk Rol. 2, 47–60.
Boczek J., 1999. Zarys akarologii rolniczej. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Boczek J., Kiełkiewicz M., 1986. Wpływ suszy na występowanie niektórych szkodników. Ochrona Roślin 1, 10–11.
Bogatko W., 1990. Przędziorek lipowiec – groźny szkodnik lip w nasadzeniach miejskich. Ochrona Roślin 34, 15–17.
Bogdanowicz W., Chudzicka E., Pilipiuk I., Skibińska E., 2004. Fauna Polski. Charakterystyka i wykaz gatunków, t. 1. Muzeum i Instytut Zoologii PAN, Warszawa.
Bolland H.R., Gutierrez J., Flechtmann C.H.W., 1998. World catalogue of the spider mite family (Acari: Tetranychidae). Leiden, Brill.
Buszko J., 1980. Sówki – Noctuidae. Podrodzina Acronictinae. Klucze do oznaczania owadów Polski, cz. 27, 53f, Warszawa–Wrocław.
Buszko J. 1992. Zawisaki – Sphingidae. Klucze do oznaczania owadów Polski, cz. 27, 59, Wrocław.
Buszko J., Śliwiński Z. 1980. Brudnice – Lymantriidae. Klucze do oznaczania owadów Polski 27, 54, Warszawa–Wrocław.
Chudzicka E., 1979. Wpływ struktury zieleni miejskiej na skład gatunkowy i liczebność fitofagów koron (na przykładzie Tilia sp.). W: Warunki rozwoju drzew i ich fauny w Warszawie. Mat. Konf. Nauk.-Tech., PAN, 74–83.
Cichocka E., 1980. Mszyce roślin sadowniczych Polski. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Cichocka E., 1999. Jak rozpoznać mszyce na warzywach gruntowych. W: J. Boczek (red.), Diagno-styka szkodników roślin i ich wrogów naturalnych, t. 3. Wydawnictwo SGGW, 106–136.
Cichocka E., Goszczyński W., 1991. Mszyce zasiedlające drzewa przyuliczne w Warszawie. W: Cichocka E., Goszczyński W. (red.), Mszyce ich bionomia, szkodliwość i wrogowie naturalni. PAN, Warszawa, 9–18.
Cichocka E., Goszczyński W., 2008. The impact of urban pressure on species composition and number of Arthropoda on trees in a city on the example of Warsaw. Aphids and Other Hemip-terous Insects. 14, 63–72.
Cmoluch Z., 1972. Ryjkowce (Curculionidae, Coleoptera) roślinnych zbiorowisk śródmiejskich Lublina. Pol. Pismo Ent. 42, 545–562.
Czechowski W., 1979. Jeszcze o faunie miejskiej. Wszechświat 7–8, 175–176.
Czerniakowski Z.W., Czerniakowski Z., 2004. Szkodniki parków i ogrodów – chrząszcze. Tom II. Towarzystwo Naukowe w Rzeszowie. Katedra Agroekologii – Uniwersytetu Rzeszowskiego, Mitel, Rzeszów.
Czerniakowski Z.W., Czerniakowski Z., 2005. Szkodniki parków i ogrodów – motyle. Tom III. Towarzystwo Naukowe w Rzeszowie. Katedra Agroekologii – Uniwersytetu Rzeszowskiego, Mitel.
Czerniakowski Z.W., Czerniakowski Z., 2006. Szkodniki parków i ogrodów – błonkówki i muchówki. Tom IV. Towarzystwo Naukowe w Rzeszowie. Katedra Agroekologii – Uniwer-sytetu Rzeszowskiego, Mitel
De Jaegere T., Hein S., Claessens H., 2016. A review of the characteristics of small-leaved lime (Tilia cordata Mill.) and their implications for silviculture in a changing climate. Forests 7(3), 56. https://doi.org/10.3390/f7030056
Dobson M.C., 1991. De-icing salt damage to trees and shrubs. In: Forestry Commission Bulletin 101, HMSO, London.
Dosse G., Schneider I., 1957. Biologie und Lebensweise von Czenspinskia lordi Nesbitt Acar, Sarcoptiformes. Zeitschr. Angew. Zool. 44, 403–418.
Fober H., 1991. Mineralne żywienie. W: S. Białobok (red.), Lipy. Instytut Dendrologii PAN, Kórnik, 121–131.
Golan K., Gawłowska J., 2009. Entomofauna of decideous shrubs of the city of Lublin (2005–2006). Aphids and Other Homopterous Insects 15, 121–131.
Hodkinson I.D, White I.M., 1979. Homoptera Psylloidea. Handbooks for the identification
of British insects. Royal Entomol. Soc. London II, 5(a).
Holman J., 2009. Host plant catalog of Aphids. Palaearctic Region. Springer-Verlag Gmbh.
Jaśkiewicz B., 2006. The population of aphids on selected ornamental shrubs in Lublin. W: Aphids and Other Hemipterous Insects 12, 5–64.
Jaśkiewicz B., Kot I., 2007. The populations dynamic of Apis pomi De Geer on Cotoneaster divaricatus Rehd. et Wils. Aphids and Other Hemipterous Insects 13, 121–128.
Klimaszewski S.M., 1969. Klucze do oznaczania owadów polski. Pluskwiaki równoskrzydłe – Homoptera. Koliszki – Psyllodea 17, 3. PWN, Warszawa.
Kmieć K., 2007. Constancy of occurrence of aphid community (Hemiptera, Aphididae) on roses
in the urban conditions of Lublin. Ann. UMCS, Sect. EEE 17, 53–59.
Kmieć K., 2006. Dynamics of number of Metopolophium dirhodum (Walk.) (Hemiptera, Aphididae) occurring on shrubs of roses in Lublin. Acta Sci. Pol. Hortorum Cultus 5(2), 11–21.
Kollár J., Hrubík P., Tkáčová S., 2009. Monitoring of harmful insect species in urban conditions in selected model areas of Slovakia. Plant Protect. Sci. 45(3), 119–124. https://doi.org/10.17221/4/2009-PPS
Koteja J., 1996. Jak rozpoznać czerwce (Homoptera, Coccinea). [w:] J. Boczek (red.), Diagnostyka szkodników roślin i ich wrogów naturalnych, t. 2. Wydawnictwo SGGW, 139–231.
Krawiarz K., 1991. Wymiana gazowa i gospodarka wodna. W: S. Białobok (red.), Lipy. Instytut Dendrologii PAN, Kórnik, 107–119.
Kropczyńska D., 1999. Klucz do oznaczania przędziorków (Tetranychidae) występujących na roślinach uprawnych oraz drzewach i krzewach owocowych. W: J. Boczek (red.), Diagnostyka szkodników roślin i ich wrogów naturalnych, t. 3. Wydawnictwo SGGW, Warszawa, 7–31.
Kropczyńska-Linkiewicz D., 1984. Rola drapieżnych roztoczy (Phytoseiidae) jako wrogów natural-nych przędziorka lipowca (Eotetranychus tiliarum (Hermann) w warunkach miejskich. Wy-dawnictwo SGGW-AR.
Kropczyńska-Linkiewicz D., 2003, Ochrona przed szkodnikami drzew i krzewów w miastach. Przegl. Kom. 8, 44–46.
Le Quesne W.J., Payne K.R., 1981. Hemiptera: Cicadellidae (Typhlocybinae) with a check list
of the British Auchenorhyncha (Hemiptera Auchenorhyncha), t. 3. Royal Entomological Socie-ty of London Handbook 2(2c).
Lubiarz M., Cichocka E. 2005. Arthropods on pedunculate oak (Quercus robur L.) in Poleski National Park and in the neihbourhood of a nitrogen fertilizers factory in Puławy (Zakłady Azo-towe in Puławy). Aphids and Other Hemipterous Insects 11, 85–94.
Lubiarz M., Cichocka E., Goszczyński W., 2011. Landscape type and species richness and composi-tion of Arthropoda, cz. 2. Urban landscape. Aphids and Other Hemipterous Insects 17, 39–51.
Lubiarz M., Solski M., 2012. Arthropods on rose bushes in the Botanical Garden of UMCS (Maria Curie-Skłodowska University) in Lublin (South-Eastern Poland). Aphids and Other Hemipte-rous Insects. Mszyce i inne pluskwiaki 18, 59–69.
Łabanowski G., Soika G., 2003. Szkodniki ozdobnych drzew liściastych. Wydawnictwo Plantpress, Kraków.
Mackoś E., 2008. Aphids (Hemiptera, Aphidoidea) on maple Acer platanoides in the urban green areas of the city of Lublin. Aphids and Other Hemipterous Insects 14, 73–81.
Mackoś E., 2010. Arthropods settling Tilia cordata Mill, in landscape of Lublin. Aphids and Other Hemipterous Insects 16, 49–57.
Mackoś-Iwaszko E., 2012. Arthropods Settling Crataegus xmedia Bechst. in the Landscape of Lublin City (South-Eastern Poland). Aphids and Other Hemipterous Insects 18, 71–82.
Miczulski B., 1999. Oznaczanie rośliniarek (Hymenoptera, Symphyta) występujących na roślinach rolniczych i ogrodniczych. W: J. Boczek (red.), Diagnostyka szkodników roślin i ich wrogów naturalnych, t. 3. Wydawnictwo SGGW, 242–296.
Miczulski B., 2001. Oznaczanie larw rośliniarek (Hymenoptera, Symphyta) występujących na roślinach rolniczych i ogrodniczych. W: J. Boczek (red.), Diagnostyka szkodników roślin i ich wrogów naturalnych, t. 4. Wydawnictwo SGGW, 51–135.
Mound L.A., Morison G.D., Pitkin B.R., Palmer J.M., 1976. Thysanoptera. Handbooks for the Identification of British Insects. Royal Entomological Society of London 1, London, 11.
Müller F.P., 1976. Mszyce – szkodniki roślin. Terenowy klucz do oznaczania. Klucze do oznaczania bezkręgowców Polski, t. 2, PWN.
Nowacka W., 1996. Uproszczony klucz do oznaczania wybranych gatunków piewików (Auche-norrhyncha) występujących na uprawach roślinnych. W: J. Boczek (red.), Diagnostyka szkod-ników roślin i ich wrogów naturalnych, t. 2. Wydawnictwo SGGW, 103–138.
Pławilszczikow N., 1968. Klucz do oznaczania owadów. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa, 663 ss.
Płuciennik Z., Olszak R.W., 2005. Zwójkówki w sadach. Plant Press, Kraków.
Pope R.D., 1953. Coleoptera – Coccinellidae and Sphindidae. Handbooks for the Identification of British Insects 5, 7. Royal Entomological Society of London.
Razowski J., 1969. Zwójkówki – Tortricidae. Wstęp oraz podrodziny Tortricinae i Sparganothinae. Klucze do oznaczania owadów Polski 27, 41b, Warszawa.
Seneta W., Dolatowski J., 1997. Dendrologia. PWN, Warszawa.
Skoracka A., Lewandowski M., Boczek J., 2005. Eriophyoid mites (Acari: Eriopyoidea) of Poland. Katalog fauny Polski. Muzeum i Instytut PAN, Warszawa.
Smreczyński S., 1965. Ryjkowce – Curculionidae. Wstęp i podrodzina Apioninae. Klucze do oznaczania owadów Polski 19, 98a, Warszawa.
Smreczyński S., 1966. Ryjkowce – Curculionidae. Podrodziny Otiorhynchinae, Brachyderinae. Klucze do oznaczania owadów Polski 19, 98b, Warszawa.
Soika G., 2006. Eriophyoid mites (Acari: Eriophyoidea) occurring on lime trees in ornamental nurseries. Biological Lett. 43(2), 367–373.
Soika G., 2007. Szpeciele z rodzaju Eriophyes występujące na lipach w parkach. Prog. Plant Prot. 47(1), 374–377.
Stroyan H.L.G., 1977. Homoptera Aphidoidea, Chaitophoridae and Callaphididae. Handbook Identification British Insect 2(4A), Royal Entomological Society of London, London.
Szelęgiewicz H., 1959. Jak zbierać i konserwować mszyce dla celów naukowych? Pol. Pismo Entomol. B 1–2(13–14), 77–80.
Szelęgiewicz H., 1978. Mszyce – Aphidoidae. Wstęp i Lachnidae. Klucze do oznaczania owadów Polski 17, 5a, Warszawa.
Szelęgiewicz H., 1985. Klucze do oznaczania owadów Polski 17. Pluskwiaki równoskrzydłe – Homoptera 5b. Mszyce – Aphidodea. PWN, Warszawa.
Whitlow T.H., Bassuk N.L., Reichert D.L., 1992. A 3-year study of water relations of urban street trees. J. Appl. Ecol. 29(2), 436–450. https://doi.org/10.2307/2404512
Wiech K., 2008. Szkodniki drzew owocowych. Plant Press, Kraków.
Wilkaniec B., 1994. Aphidofauna of selected tree species in the urban area of Poznań. Aphids and Other Homopterous Insects 4, 71–79.
Wilkaniec B., 1996. Występowanie Eucallipterus tiliae (L.) (Homoptera, Phyllaphididae) na lipie w warunkach miejskich. Rocz. AR Pozn. 288. Ogrodn. 24, 83–90.
Wilkaniec B., Borowiak-Sobkowiak B., Wilkaniec A., Breś W., Frużyńska-Jóźwiak D., 2013. The evaluation of factors determining the health condition of Acer platanoides and Tilia cordata plantings in selected sites of urban greenery in Poznań, Poland. J. Plant Prot. Res. 53(1), 60–64.
Winiarska G., 2000. Owady w mieście – wybrane zagadnienia dotyczące zagrożenia i ochrony entomofauny w ekosystemie miejskim. Wiad. Entomol. 18 (supl. 2), 121–128.
Wolf K.L., Lam S.T, McKeen J.K., Richardson G.R., van den Bosch M., Bardekjian A.C. 2020. Urban trees and human health: a scoping review. Int. J. Environ. Res. Public Health 17(12), 4371. https://doi.org/10.3390/ijerph17124371
Katedra Ochrony Środowiska Przyrodniczego i Krajobrazu, Instytut Matematyki, Informatyki i Architektury Krajobrazu, Wydział Nauk Przyrodniczych i Technicznych, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, ul. Konstantynów 1 H, 20-708 Lublin, Polska https://orcid.org/0000-0003-3964-0307
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Przesyłając artykuł do publikacji, autor oświadcza, że posiada pełnię autorskich praw majątkowych oraz osobistych do utworu, a jego opublikowanie nie naruszy praw osób trzecich. Autor podpisuje oświadczenie o oryginalności dzieła i wkładzie poszczególnych osób.
Przesłanie przez autora artykułu do publikacji w czasopiśmie „Annales Horticulturae” traktowane będzie jako udzielenie licencji do eksploatacji praw autorskich do artykułu na zasadach licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Użycie niekomercyjne - Bez utworów zależnych 4.0 (CC BY-NC-ND 4.0)
