Abstrakt
W pracy przedstawiono systemy klasyfikacji warzyw stosowane w polskiej literaturze ogrodniczej od XVI wieku do czasów współczesnych. Oparto się wyłącznie na publikacjach polskojęzycznych. Pierwsze prace, w których można wyodrębnić rozdziały w dużym stopniu dotyczące roślin uważanych za warzywa, pojawiły się już w XVI [Crescentyn 1549, 1571] i na początku XVII wieku [Syrenius 1613]. Książki, w których wyodrębniono rozdziały omawiające wyłącznie warzywa, powstały w drugiej połowie XVII wieku [Haur 1675], ale takie, których podstawową tematyką była uprawa warzyw, opublikowano dopiero w drugiej połowie XIX wieku [Lompa 1858, Stelmasiewicz 1862, Lucas 1876, Kaczyński 1886]. W analizowanej literaturze występuje wiele systemów podziału warzyw, powstały również prace, zwłaszcza na początku analizowanego okresu, w których układ gatunków był dość swobodny. Systemy te tworzono według różnych kryteriów: porządku alfabetycznego, systematyki botanicznej, części użytkowych, długości okresu wegetacji czy kolejności uprawy po oborniku. Stosowano również układy łączące powyższe systemy klasyfikacji warzyw. Szczególnie duże bogactwo systemów klasyfikacji występuje w pracach powstałych od drugiej połowy XVIII wieku do drugiej wojny światowej. W późniejszym okresie dominuje klasyfikacja oparta na połączeniu dwóch kryteriów: systematyki botanicznej i części użytkowych roślin. Klasyfikacja ta została zaproponowana przez Kaczyńskiego w 1886 roku, a uzupełnili ją Brzeziński [1920] i Lityński [1955]. Stosowana jest przez większość autorów, często z niewielkimi zmianami, do dnia dzisiejszego. W nowszych opracowaniach coraz mniej uwagi poświęca się roślinom przyprawowym i leczniczym, które były szeroko omawiane w pierwszych pracach z tego zakresu.
Bibliografia
Borna Z., 1978. Szczegółowa uprawa warzyw. Wyd. PWRiL, Warszawa.
Brzeziński J., [1920]. Hodowla warzyw. Wyd. 3, nakł. Gebethnera i Wolffa, Warszawa–Lublin–Łódź–Poznań–Kraków.
Chroboczek E., 1965. Odmianoznawstwo warzywne. PWRiL, Warszawa.
Crescentyn P., 1549. Kxięgi o gospodarstwie y opatrzeniu o rozmnożeniu rozlicznych pożytków, każdemu stanowi potrzebne. Drukowano w Krakowie u Heleny Florianowey [Unglerowej].
Crescentyn P., 1571. O pomnożeniu y rozkrzewieniu wszelakich pożytkow ksiąg dwoienaście Ludźiom Stanu każdego, ktorzyby śię uczciwym Gospodarstwem bawili, wielce potrzebne a pożyteczne. W Krakowie u Stanisława Szarffenbergera.
Czepiński M., 1851. Powszechne ogrodnictwo obejmujące uwagi nad zakładaniem ogrodów, ogólne zasady uprawy roślin tudzież praktyczną naukę urządzania inspektów, cieplarni i oranżeryi, rozmnażania i pielęgnowania wszelkich ogrodowych ziół, krzewów i drzew, tak użytkowych, jako i zdobnych czyli kwiatów: na długiem doświadczeniu oparte i do potrzeb kraju zastósowane. Wyd. 2, popr. i znacznie powiększone. Wyd. Gustaw Sennenwald, Kraków.
Dobrakowska-Kopecka Z., Doruchowski R., Gapiński M., 1999. Warzywnictwo. Podręcznik dla techników rolniczych. PWRiL, Warszawa.
Dziekoński B., 1796. Przepisy rolnictwa i ogrodnictwa naynowszemi przykładami, wzorami, i planami ekonomiki, obiaśnione i potwierdzone. Zebrane w szkołach Białostockich Narodowych przez Bartłomieja Dziekońskiego, nauczyciela dawane, a dla większego użytku publiczności podane do druku. W drukarni J. K. Mci., Supraśl.
Elbanowski A., 2014. Obraz Nowego Świata w staropolskiej literaturze botanicznej i przyrodniczo-lekarskiej. Acta Bot. Sil. 10, 207–234.
Estreicher K., 1977. Bibliografia polska. Cz. 3. Stólecie [!] XV–XVIII w układzie abecadłowym. T. 18 (29), 118.
Falimirz S., 1534. O ziołach i o moczy gich. Ungler Florian, Kraków.
Giżbertówna W., 1921. Uprawa warzyw. Krakowska Spółka Wydawnicza, Kraków.
Giżycki K.F., 1845. Ogrodnictwo zastosowane do potrzeb ziemianina polskiego. Wyd. Frańciszka Pillera i Spółki, Lwów.
Goeschke F., 1888. Ogród wiejski. Popularny przewodnik przy zakładaniu i pielęgnowaniu ogrodów oraz podręcznik do nauki ogrodnictwa. Praca konkursowa, uwieńczona dyplomem honorowym przez stowarzyszenie do podniesienia ogrodnictwa w państwie pruskiem. Przekład z 3-go przejrzanego i poprawionego wydania niemieckiego. Gebethner i Wolff, Warszawa.
Hajdukiewicz L., 2004. Wstęp do rozdziału VI: Wpływ Pliniusza w Europie. W: Pliniusz, Historia naturalna. T. 1. Ossolineum, Wrocław.
Haur J.K., 1675. Oekonomika ziemianska generalna Punktami Partikularnemi, Interrogatoryyami Gospodarskiemi, Praktyką Miesięczną, Modelluszami albo Tabułami Arithmetycznemi objasniona. Nakł. Gerzego Schedla, Kraków.
Jabłońska-Ceglarek R., 1993. Warzywnictwo. Wyd. 2 szczegółowe, Wyd. Uczelniane WSRP, Siedlce.
Jabłońska-Ceglarek R., Wadas W., 1996. Uprawa warzyw w polu. Materiały do ćwiczeń z warzywnictwa. Wyd. Uczelniane WSRP, Siedlce.
Jankowski E., 1888. Ogród przy dworze wiejskim. T. 1. Nakł. autora, druk J. Sikorskiego, Warszawa.
Jankowski E., 1938. Ogród-żywiciel małego rolnika i ozdoba jego siedziby. Wyd. Polskiej Macierzy Szkolnej „Księgarnia Polska”, Warszawa.
Kaczanowska W., 1994. Biblioteka im. Zielińskich Towarzystwa Naukowego Płockiego posiada już 70 inkunabułów. Not. Płockie 4 (161), 16–19.
Kaczyński J., 1886. Warzywa w gruncie z 105 drzeworytami. W drukarni Józefa Sikorskiego, Warszawa.
Karczewska M., 1926. O uprawie warzyw. Podręcznik dla gospodarzy małorolnych. Wyd. 5. Księgarnia Polska Tow. Polskiej Macierzy Szkolnej, Warszawa.
Karczewska M., 1937. Ogródek warzywny na własne potrzeby. Wyd. Tow. Oświaty Rolniczej, Warszawa.
Karczewski S., 1917. Uprawa warzyw. Biblioteka Rolnicza, Warszawa–Poznań–Lwów.
Karczewski S., [b.r.]. Uprawa warzyw. Kapusta. Kalafiory. Kalarepa. Cebula. Pory. Ogórki. Pomidory. Marchew. Pietruszka. Buraki. Fasola. Groch. Mak. Chrzan. Szparagi. Wyd. 2, Biblioteka Rolnicza, Warszawa–Poznań–Lwów.
Kępkowa A., Mańczak M., Janiszewska I., 1968. Warzywnictwo dla zasadniczych szkół ogrodniczych. PWRiL, Warszawa.
Kluk K., 1777. Roślin potrzebnych, pożytecznych, wygodnych, osobliwie krajowych, albo które w kraju użyteczne być mogą, utrzymanie, rozmnożenie i zażycie. Tom I z figurami, o drzewach, ziołach ogrodowych, i ogrodach. Drukarnia J.K. Mci i Rzeczypospolitey u XX. Schol: Piar, Warszawa.
Kołota E., Biesiada A., Adamczewska-Sowińska K., Krężel J., 2008. Systematyka, biologia i cechy odmianowe roślin warzywnych. Wyd. UP we Wrocławiu, Wrocław.
Kołota E., Orłowski M., Biesiada A., 2007. Warzywnictwo. Wyd. 2. Wyd. UP we Wrocławiu, Wrocław.
Kołota E., Orłowski M., Osińska M., 1994. Warzywnictwo. Podręcznik dla studentów Akademii Rolniczych. Wyd. AR we Wrocławiu, Wrocław.
Kowalska J., 1966. Warzywa. PWRiL, Warszawa.
Kulczycki J., 1797. Sekreta naytaiemnieysze w różnych wiadomościach i ciekawościach dla pożytku gospodarzów, malarzów, ogrodników, rybaków, i kucharzów. Nakł. Michała Grölla, Warszawa.
Legańska Z., Balcerzak J., 2000. Warzywnictwo. Podręcznik dla uczniów techników i policealnych szkół ogrodniczych. Wyd. Hortpress, Warszawa.
Lityński M., 1929. Nawożenie warzyw. Podręcznik racjonalnej gospodarki nawozowej. Księgarnia Polska. Bernard Połoniecki, Lwów–Warszawa.
Lityński M. (red.), 1955. Warzywnictwo. PWRiL, Warszawa.
Lompa J., 1858. Skazówka do uprawy wszelkich warzyw i ogrodowin najpospolitszych i najpożyteczniejszych dla wiejskich gospodarzy tak na ich własne pożywienie, jako i na korzystną i łatwą sprzedaż służących. Nakł. i druk. Wawrzyńca Pisza, Bochnia.
Lucas E., 1876. Warzywnictwo, zawierające dokładny wykład teoretyczno-praktyczny uprawy ogrodowej i rolnej roślin warzywnych. Nakł. G. Sennewalda, Warszawa.
Marcin z Urzędowa, 1595. Herbarz polski, to iest O przyrodzeniv zioł y drzew rozmaitych, y innych rzeczy do lekarztw nalezących. Księgi dwoie. Drukarnia Łazarzowa, Kraków.
Mowszowicz J., 1950. Z dziejów roślin uprawnych. Warzywa. Książka i Wiedza, Warszawa.
Nehring E., 1923. Cebula oraz rośliny pokrewne. Nakł. Księgarni Rolniczej, Warszawa, Encyklopedia Gospodarstwa Wiejskiego, nr 46–47.
Nehring E., 1926. Ogórki, pomidory, arbuzy dynie melony, karczochy, jajko krzewiaste. Nakł. Księgarni Rolniczej, Warszawa, Encyklopedia Gospodarstwa Wiejskiego, nr 83–84.
Nehring E., 1927a. Podręcznik warzywnictwa. Nakł. Księgarni Rolniczej, Warszawa. Praktyczne Podręczniki Rolnictwa i Nauk Pokrewnych, t. 5.
Nehring E., 1927b. Warzywa liściowe i przyprawy kuchenne. Nakł. Księgarni Rolniczej, Warszawa, Encyklopedia Gospodarstwa Wiejskiego, nr 94–95.
Nehring E., 1928. Szparag i warzywa korzeniowe. Nakł. Księgarni Rolniczej, Warszawa, Encyklopedia Gospodarstwa Wiejskiego, nr 99–100.
Nehring E., 1929. Poziomka, truskawka i warzywa nasienne (bób, fasola, groch i inne). Wyd. Towarzystwa Oświaty Rolniczej, Księgarnia Rolnicza, Warszawa, Encyklopedia Gospodarstwa Wiejskiego, nr 111–112.
Nehring E., 1934. Kapusta, kalafiory oraz inne warzywa pokrewne. Wyd. Towarzystwa Oświaty Rolniczej, Księgarnia Rolnicza, Warszawa, Encyklopedia Gospodarstwa Wiejskiego, nr 56.
Nehring E., 1941. Podręcznik warzywnictwa (w zarysie). Wyd. Polskie, Warszawa.
Nieciówna H., 1938. Szczegółowa uprawa warzyw w gruncie i pod szkłem (warzywa pospolite). Odbitka z kursu korespondencyjnego opracowanego dla „Rodziny Kolejowej”, Warszawa.
Nowa Encyklopedia Powszechna PWN, 1997. T. 6. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.
Nowiński M., 1977. Dzieje roślin i upraw ogrodniczych. PWRiL, Warszawa.
Orłowski M., 2000. Polowa uprawa warzyw. Wyd. Brasika, Szczecin.
Orłowski M., Kołota E., 1999. Uprawa warzyw. Wyd. Brasika, Szczecin.
Orłowski M., Kołota E., Strychacz I., 1988. Uprawa warzyw w gruncie. PWRiL, Warszawa.
Orłowski M., Rekowska E., Dobromilska R., Słodkowski P., Abramowicz M., 1995. Warzywnictwo. Skrypt do ćwiczeń dla studentów Wydziału Rolniczego. Wyd. AR w Szczecinie, Szczecin.
Pieniążek S., Chroboczek E., Wóycicki S., 1952. Przewodnik ogrodniczy. PWRiL, Warszawa.
Rostafiński J., 1883. Odezwa [w sprawie zbierania materiałów do historii hodowli i wykorzystania roślin w Polsce – R.G.]. Czas 157, 2–3.
Rostafiński J., 1888. Porównanie tak zwanych zielników Falimirza, Spiczyńskiego i Siennika. Osobne odbicie z XIV tomu Pamiętnika Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego Akademii Umiejętności, Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Rostański K., 1997. Szymon Syreniusz i jego dzieło. Wiad. Bot. 41 (2), 7–12.
Schönfeld S., 1922. Uprawa najważniejszych warzyw w gruncie. Wyd. Ministerstwa Rolnictwa i Dóbr Państwowych, Warszawa, ser. B, Broszury Popularne, nr 6.
Siarczyński F., 1785. Sztuka ogrodnicza czyli o ogrodnictwie, zawierająca przepisy chodzenia przyzwoitego około ogrodów kwiatowych, kuchennych i sadów z przydatkiem niektórych ciekawych i użytecznych wiadomości sekretnych. Kosztem Ignacego Grebla Bibliopoli J. K. Mci., Kraków.
Siennik M., 1568. Herbarz to iest Zioł tutecznych, postronnych, y Zamorskich opisanie: co za moc maią, a iako ich używać, tak ku przestrzeżeniu zdrowia ludzkiego, iako ku uzdrowieniu rozmaitych chorob: Teraz nowo, wedle Herbarzow dzisieyszego wieku, y innych zacnych Medykow, poprawiony. Przydano Alexego Pedemontana Księgi ośmiory, o taiemnych a skrytych Lekarstwiech. Przy czym dosyć misternych a trafnych rzeczy y doświadczonych mieć będziesz. Co się w tych Księgach więcey opisuie, zarazem po Epistole znaydziesz: a gdyć czego szukać potrzeba, Regestra dostateczne na końcu snadnieć pokażą. W drukarni Mikołaia Szarffenberga, Kraków.
Sierakowski W., 1798. Postać ogrodow, która do dwoch zmysłów smaku w owocach i powonienia w kwiatach szczególniey ściąga się. Ogrody, część I. Drukarnia Szkoły Głównej, Kraków.
Skąpski H., Dąbrowska B., 1994. Uprawa warzyw w polu. Wyd. SGGW, Warszawa.
Spiczyński H., 1542. O ziołach tutecznych y zamorskich y o moczy ich, a ktemu kxięgi lekarskie, wedle regestru niżey napisanego wszem wielmi użiteczne. Druk Unglerowa Helena, Kraków.
Stelmasiewicz A.K., 1862. Ogrodnictwo warzywne dla użytku wieśniaków polskich obejmujące: zasady urządzania ogrodów warzywnych, uprawy i przechowywania ogrodowizn. Księgarnia A. Nowoleckiego, Warszawa.
Strumiłło J., 1823. Ogrody północne czyli zbiór wiadomości o rozmnażaniu i pielęgnowaniu drzew owocowych i roślin ozdobnych, o inspektach, oranżeryach i trybhausach, oraz o utrzymaniu roślin kwiatowych w pokojach. Wyd. 2 pomnożone dodatkami. Nakł. i druk. A. Marcinkowskiego, Wilno.
Syrenius S., 1613. Zielnik. (Reprint) Wyd Graf_ika, Warszawa 2013.
Szymon z Łowicza, 1537. Aemiliusa Macer De herbarum virtutibus, cum veris figuris herbarum. Officina Ungleriana, Kraków.
Trębicki A., 1817. O gospodarstwie w ugorze, informacyia dla ekonomów względem uprawy traw i warzyw na paszę, i użycia potrzebnych w niey narzędzi. Drukiem Zawadzkiego i Węckiego uprzywilejowanych księgarzy Dworu Królestwa Polskiego, Warszawa.
Tyniecki W., 1909. Ogrodnictwo polskie. T. 2. Ogród warzywny i owocowy. Księgarnia Gubrynowicz i Schmidt, Lwów.
Wodzicki S., 1827. O chodowaniu, użytku, mnożeniu i poznawaniu drzew, krzewów, roślin i ziół celnieyszych ku ozdobie ogrodów przy zastosowaniu do naszey strefy. Dzieło miłośnikom Ogrodów poświęcone przez Stanisława Wodzickiego. Tomu II-go powtórne wydanie, przerobione, o połowę zwiększone i nowemi postrzeżeniami zbogacone. Obeymuje stroyne i warzywne Ogrody z opisaniem cebulowych, rocznych i w korzeniu trwałych kwiatów; tudzież zioła pachnące pastewne, i te, które tak w gospodarstwie, jak w lekarstwach są pożyteczne, a pod gołym niebem są chodowane. Drukarnia Stanisława Gieszkowskiego, Kraków.
Zawacki T., 1616. Memoriale oeconomicum. (Reprint) Wydał Dr. Józef Rostafiński, Biblijoteka Pisarzów Polskich, Wydawnictwa Akademii Umiejętności w Krakowie, 1891.
Zieliński I., 1817. Ogrodnictwo praktyczne czyli sposób hodowania jarzyn, drzew owocowych i kwiatów bez pomocy doskonałego ogrodnika. Wyd. Drukarnia Łomżyńska, Łomża.
Zigra J.H., 1825. Ogrodnictwo zastosowane do klimatu północnego. Tom I, zawierający naukę pielęgnowania wszelkich roślin warzywnych i ekonomicznych, hodowania ananasów, zakładania chmielników, pędzenia brzoskwiń, wiśni, śliw, winogronów i kalendarz ogrodniczy. Tłumaczone z powtórnego pomnożonego i poprawnego wydania niemieckiego przez Walentego Szacfajera. Józef Zawadzki własnym nakładem, Wilno.
Downloads
Download data is not yet available.
