Uprawa roślin cytrusowych w Europie w świetle dawnych traktatów ogrodniczych

Seweryn Mikołaj Malawski; Natalia Kot; Sylwia Szefler

doi:10.24326/as.2021.2.5

Tom 76 Nr 2 (2021)

Artykuły

Uprawa roślin cytrusowych w Europie w świetle dawnych traktatów ogrodniczych

Seweryn Mikołaj Malawski⁺⁻
Natalia Kot⁺⁻
Sylwia Szefler⁺⁻

PDF

DOI: https://doi.org/10.24326/as.2021.2.5
Przesłane: 27 listopada 2020
Opublikowane: 21.07.2021

Abstrakt

Artykuł ma formę pracy przeglądowej, której celem jest zaprezentowanie historii i dawnych technik uprawy roślin z rodzaju Citrus L. w Europie, w tym w Polsce. Metodyka badawcza polegała na analizie materiałów archiwalnych, obejmujących historyczne traktaty z zakresu ogrodnictwa i rolnictwa. Należą do nich rozprawy powstałe na przestrzeni XVI-XVIII w. m.in. autorstwa: G. B. Ferrariego, J. Commelina, J. van der Groena, J. Ch. Volkamera, J. S. Elsholtza, oraz W. Sierakowskiego, A. P. Jabłonowskiej czy J. K. Kluka. Opisano nowożytne dzieje hodowli roślin cytrusowych w Europie oraz przedstawione w traktatach metody, obejmujące uprawę w gruncie oraz w pojemnikach i sposoby zimowania. Scharakteryzowano także rodzaje wznoszonych w tym celu drewnianych i murowanych oranżerii oraz wykorzystywanych donic.

Bibliografia

Alberti L., 1998. O architekturze, tłum. I Biegańska. W: M. Szafrańska (red.), Ogród renesansowy. Antologia tekstów. Zamek Królewski w Warszawie, Warszawa, ss.123.
Attlee H., 2012. Italian gardens: a cultural history. Francis Lincoln limited Publishers, London.
Attlee H., 2015. The land where lemon grows. The story of Italy and its citrus fruit. The Countryman Press, New York.
Brzezowski W., Jagiełło M., 2017. Ogrody na Śląsku. T. 2: Barok. Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław.
Campitelli A., Costamagna A., 2005. Villa Borghese. The Aviary, the Meridiana pavilion and the Secret Gardens. Gebart S.r.l., Rome.
Caus S. de, 1620. Hortus Palatinus: A Friderico Rege Boemiae Electore Palatino Heidelbergae Exstructus. Bry, Francofurti.
Commelin J., 1676. Nederlantze hesperides, dat is, Oeffening en gebruik van de limoen-en oranjeboomen; gestelt na den aardt, en climaat der Nederlanden, Amsterdam.
Commelin J., 1683. The Belgick, or Netherlandish hesperides: that is, the management, ordering, and use of the limon and orange trees, fitted to the nature and climate of the Netherlands. J. Holford, Bookseller, London.
Duarte Rodrigues A., 2017. The role of Portuguese Gardens in the development of horticultural and botanical expertise on oranges. J. Ethn. Migr. Stud. 6(1), 69–89. http://doi.org/10.5840/jems2017614
Elsholtz J.S., 1684. Garten-Baw: Oder Unterricht von der Gärtnerey auff das Clima der Chur-Marck Brandenburg, wie auch der benachbarten Teutschen Länder gerichtet, und in VI. Bücher abgefasset, Berlin.
Ferrari G.B., 1646. Hesperides, sive de malorvm avreorvm cvltvra et vsv libri quatuor, E Societate Iesu, Romae.
Fülck J.D., ok. 1720. Neue Garten Lust, oder Völliges Ornament: So beÿ anlegung Neuer Lust- und Blumen- als auch Küch- und Baum Gärten, höchst nöthig und dienllich..., [s.l.], Universitätsbibliothek Heidelberg, sygn. 80 B 2478 RES.
Goller K., 2007. Cytrusy. Wyd. Działkowiec, Warszawa.
Graves R., 1982. Mity greckie. PIW, Warszawa.
Groen J. van der, 1669. Le jardinier hollandois...: Der Niederländische Gärtner, M. Doornick, Amsterdam.
Hamann H., 1984. Die Entwicklung der Heizung in Orangerien und Gewächshäusern. W: Beiträge zur Gartendenkmalpflege, Kulturbund der DDR, Berlin, 61–70.
Heilmeyer M., 2004. Neue Gärten, neue Blüten – ein Blick ins Rom der Barberini. W: G. Horn (red.), Wege zum Garten, Potsdam, 211–230.
Heilmeyer M., Hamann H., Schurig G., 2005. Bittere und süße Orangen: Südliche Träume für nördliche Gärten. Potsdamer Pomologische Geschichten. Vacat, Potsdam.
Hobhouse P., 1992. Plants in Garden History. Pavilion Books, London.
Hobhouse P., 2013. Historia ogrodów, tłum. B. Mierzejewska, E. Romkowska. Wyd. Arkady, Warszawa.
Impelluso L., 2006. Natura i jej symbole. Rośliny i zwierzęta. Leksykon, historia, sztuka, ikonografia, tłum. H. Cieśla. Arkady, Warszawa.
Impelluso L., 2009. Ogrody i labirynty. Leksykon, historia-sztuka-ikonografia, tłum. A. Wójcicka. Arkady, Warszawa.
Jabłonowska A., 1786. Porządek robót miesięcznych ogrodnika na cały rok rozpisany y na miesiące podzielony. Siemiatycze.
Jagiełło M., Brzezowski W., 2014. Ogrody na Śląsku. T. 1: Od średniowiecza do XVII wieku. Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław.
Jarzębski A., 1909. Gościniec albo Krótkie Opisanie warszawy z okolicznościami yei Dla Kompaniey Dworskiey Przez Andrzeja Jarzemskieo, Muzyja I.K.M., Budownicego Viazdomskiego,
WTDANT. Roku P. 1643, 2073–2084. W: Adama Jarzębskiego Gościniec albo Opisanie Warszawy 1643 r. Towarzystwo Opieki Nad Zabytkami Przeszłości, Warszawa.
Jongh [de] E., Jong E., 2000. Nature and Art: Dutch Garden and Landscape Architecture, 1650–1740. University of Pennsylvania Press, Pennsylvania.
Kluk J.K., 1777. Roślin potrzebnych, pożytecznych, wygodnych, osobliwie kraiowych [...] utrzymanie, rozmnożenie i zażycie. T. 1 z figurami, o drzewach, ziołach ogrodowych i ogrodach, przez X. Krzysztofa Kluka kanonika krus[z]wickiego, proboszcza ciechanowskiego, W Drukarni XX. Pijarów, Warszawa.
Kluk J.K., 1805. Dykcyonarz roślinny, w którym podług układu Linneusza są opisane rośliny nietylko kraiowe dzikie, pożyteczne, albo szkodliwe: na roli, w ogrodach, oranżeryach, utrzymywane ale oraz i cudzoziemskie, ktoreby w kraiu pożyteczne być mogły: albo z których mamy lekarstwa, korzenie, farby…, t. 1, Warszawa.
Kobielus S., 2014. Florarium Christaianum. Symbolika roślin – chrześcijańska starożytność i średniowiecze. Wyd. Benedyktynów, Kraków.
Kwiatkowski M., 1971. Szymon Bogumił Zug. Architekt polskiego oświecenia. PWN, Warszawa.
Laird M., 2015. A natural history of english gardening 1650–1800. Yale University Press, New Haven–London.
Lamy G., 2015. Le jardin du Roi à Trianon de 1688 à nos jours : de la mémoire à l’héritage, Bull. Cent. Rech. Château Versailles. https://doi.org/10.4000/crcv.13374
Laszlo P., 2007. Citrus. A History. The University of Chicago Press, Chicago–London.
Leisewitz C., 1886. Münchhausen, Otto Freiherr, W: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB), vol. 23, Duncker & Humblot, Leipzig, 7.
Maffeis G., 2005. Cytryna. Właściwości i zastosowanie. Agencja Wydawnicza Jerzy Mostowski, Raszyn.
Majdecki L., 2013. Historia ogrodów. Od starożytności po barok, t. 1. PWN, Warszawa.
Malawski S., 2015. Od Ogrodu Hesperyd do „Cytrusomanii” w ogrodach europejskich władców XVI–XVII wieku – symbolika i historia uprawy roślin cytrusowych. Rocz. Humanist. 63(4), 59–84. http://dx.doi.org/10.18290/rh.2015.63.4-3
Malawski S., 2019. Polskie ogrody rezydencjonalne XVIII wieku w świetle materiałów źródłowych.
Rośliny i kompozycje. Rozprawa doktorska, Instytut Historii Sztuki, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II w Lublinie, Lublin.
Meil J.W., 1761. Spectaculum Naturae Et Artium: in vier Sprachen, Deutsch, Lateinisch, Französisch und Italiänisch. Winter, Berlin, s. 14, Bayerische Staatsbibliothek, sygn. Art. 789 c-1
Metzger J., Caus S. (de), 1829. Beschreibung des Heidelberger Schlosses und Gartens: nach gründlichen Untersuchungen und den vorzüglichsten Nachrichten bearbeitet; Mit 24 in Aquatinta, von C. Rordorf gestochenen Kupfertafeln. Wyd. Osswald, Heidelberg, Universitätsbibliothek Heidelberg, https://katalog.ub.uni- heidelberg.de/titel/66396896 [dostęp: 2.10.2017].
Mulder J., 1690. Veues de Gunterstein. Jean Covens & Corneille Mortier, Amsterdam.
Paulus H.-E. (red.), 2014. Orangeriekultur in Sachsen. Die Tradition der Pflanzenkultivierung.
Orangeriekultur. Schriftenreihe des Arbeitskreises Orangerien in Deutschland e.V., vol. 12, Lukas Verlag, Berlin.
Paulus H-E. (red.), 1992–2016. Orangeriekultur. Schriftenreihe des Arbeitskreises Orangerien in Deutschland e.V., t. 1–14, Lukas Verlag, Berlin.
Pfann H., 1935. Das Gewächshaus in alter und neuer Zeit, Z. öster. Ing.-Ver. 87, 159–163, 171–175.
Pieniążek S.A., 1982. Na oknie kwitną cytryny. Państwowe Wyd. Rolnicze i Leśne, Warszawa.
Puppe R., 2001. „Ew. Königl. Mayst. ein Plaisir zu thun vermeinet, …” – über die Orangerie und den Ober-Lustgärtner des Sächsischen Gartens in Warschau (1713–1739), W: Hortus Vitae.
Księga pamiątkowa dedykowana Andrzejowi Michałowskiemu. Ośrodek Ochrony Zabytkowego Krajobrazu Narodowa Instytucja Kultury, Warszawa, 185–190.
Puppe R., 2011. Barokowe ogrody Saksonii i ich konserwacja. W: A. Pieciul, J. Koller-Szumska, S. Wicher (red.), Parki i ogrody zabytkowe, ochrona i konserwacja. Ogród Branickich w Białymstoku historia rewaloryzacji. Urząd miasta w Białymstoku, Białystok, 244–260.
Quayle H.J., 1941. Soft Brown Scale Coccus hesperidum Linn. W: Insects on Citrus and other Subtropical Fruits. Comstock Publishing Co. Inc., Ithaca, New York, 96–101.
Quintinie J. de La, 1960. Instruction pour les jardins fruitiers et potagers : avec un traité des orangers, suivy de quelques réflexions sur l’agriculture, vol. 1, Paris.
Saminiati G., 1998. Traktat o rolnictwie, tłum. J. Mikołajewski. W: Ogród renesansowy. Antologia tekstów. Zamek Królewski, 200.
Schirarend C., Heilmeyer M. (red.), 1996. Die goldenen Äpfel – Wissenswertes rund um die Zitrusfrüchte.
Fördererkreis der naturwissenschaftlichen Museen Berlins e.V., Berlin.
Schrott G., 2009. Caffeebaum und Pomerantzen. Orangeriekultur in Oberpfälzer Klöstern. Hg. Provinzialbibliothek
Amberg, Regensburg.
Schrott G., 2015. Orangerien in frühneuzeitlichen Klöstern. Eine kulturgeschichtliche Entdeckungsreise durch Gärten und Archive, W: K. Birnbacher, S. Haering, S. Ottilien (red.), Germania
Monastica: Festschrift für Ulrich Faust OSB zum 80. Geburtstag. Stud. Mitt. Gesch. Benedikt.- Ordens seiner Zweige, Ergänz.bd 126, 275–321.
Sierakowski W., 1798. Postać ogrodów, która do dwóch zmysłów smaku w owocach i powonienia w kwiatach szczególniey ściąga się, t. 1, Drukarnia Szkoły Głównej, Kraków.
Siewniak M., Mitkowska A., 1998. Tezaurus sztuki ogrodowej. Oficyna Wyd. RYTM, Warszawa.
Szafrańska M., 2011. Człowiek w renesansowym ogrodzie. Miniatura, Kraków.
Volkamer J.Ch., 1708. Nürnbergische Hesperides, Oder Gründliche Beschreibung Der Edlen Citronat, Citronen, und Pomeranzen-Früchte Wie solche, in selbiger und benachbarten Gegend, recht mögen eingesetzt, gewartet, erhalten und fortgebracht werden, Samt Einer ausführlichen Erzehlung der meisten Sorten, welche theils zu Nürnberg würcklich gewachsen, theils von verschiedenen fremden Orten dahin gebracht worden, auf dasaccurateste in Kupffer gestochen, in Vier
Theile eingetheilet und mit nützlichen Anmerckungen erkläret. Beneben der Flora, OderCuriosen Vorstellung Verschiedener raren Blumen, Samt Einer Zugabe etlicher anderer Gewächse, und ausführlichem Bericht, wie eine richtig-zutreffende Sonnen-Uhr im Garten-Feld von Bux anzulegen, und die Gärten nach der Perspectivleichtlichaufzureissen, Wie auch einem Bericht von denen in des Authoris Garten stehenden Colvmnis Milliaribvs, Nürnberg.
Wergiliusz, 1820. Georgiki. W: Georgiki Wergiliusza. Wiersz o ziemiaństwie w czterech pieśniach. Pieśń Druga, tłum. Feliks Frankowski. Drukarnia N. Glücksberga, Warszawa.
Wimmer C.A., Butenschön S., Hübner J., Köhler M., Lissek-Wolf G., Singhof F., Wachsmuth B., 2015. Geschichte der Gartenkultur. Von Blumisten, Kunstgärtnern, Mistbeeten und Pomologien. Herausgegeben von der Bücherei des Deutschen Gartenbaues e.V. L&H, Berlin.
Wimmer C.A., 2001. Bäume und Sträucher in historischen Gärten: Gehölzverwendung in Geschichte und Denkmalpflege. Verlag Der Kunst Dresden, Dresden.
Wimmer C.A., 2018. Lustwald, Beet und Rosenhügel: Geschichte der Pflanzenverwendung in der Gartenkunst. VDG Weimar, Weimar.
Winniczuk L., 1986. Słownik kultury antycznej. Wyd. Wiedzy Powszechnej, Warszawa.

Downloads

Download data is not yet available.

Podobne artykuły

Aneta Bobryk-Mamczarz, Leszek Rachoń, Anna Kiełtyka-Dadasiewicz, Magdalena Szydłowska-Tutaj, Piotr Lewko, Andrzej Woźniak, Plonowanie i jakość wybranych gatunków i odmian pszenicy makaronowej. Cz. II. Wartość technologiczna ziarna , Agronomy Science: Tom 77 Nr 1 (2022)
BARBARA SAWICKA, Wspomnienie. Profesor dr hab. Marek Ćwintal , Agronomy Science: Tom 74 Nr 2 (2019)
MONIKA KWIECIEŃ, TADEUSZ FILIPEK, JOLANTA DOMAŃSKA, Wpływ wapnowania, nawożenia fosforem oraz toksycznych dawek Cd i Zn na zawartość cynku w kukurydzy (Zea mays L.) , Agronomy Science: Tom 67 Nr 2 (2012)
LESZEK RACHOŃ, GRZEGORZ SZUMIŁO, Zmienność wskaźnika powierzchni liści (LAI) w zależności od genotypu pszenicy i intensyfikacji technologii uprawy , Agronomy Science: Tom 70 Nr 1 (2015)
MONIKA HANEK, STEFAN STOJAŁOWSKI, Zdolność do przywracania męskiej płodności żyta z cytoplazmą sterylizującą CMS-C przez rośliny wybranych populacji pochodzących z Iranu i z Argentyny , Agronomy Science: Tom 75 Nr 1 (2020)
JACEK ANTONKIEWICZ, CZESŁAWA JASIEWICZ, WOJCIECH KĘPKA, AGNIESZKA KOWALEWSKA, ROBERT PEŁKA, TOMÁŠ LOŠÁK, JAROSLAV HLUSEK, Wpływ popiołu paleniskowego i zanieczyszczenia gleby kadmem na skład chemiczny kukurydzy , Agronomy Science: Tom 71 Nr 2 (2016)
KAROLINA DUDZIAK, MICHAŁ NOWAK, KRZYSZTOF KOWALCZYK, Modyfikacje genetyczne szansą na poprawę najważniejszych cech jakościowych roślin zbożowych. Praca przeglądowa , Agronomy Science: Tom 71 Nr 3 (2016)
WACŁAW JARECKI, DOROTA BOBRECKA-JAMRO, Reakcja kiłotolerancyjnych odmian rzepaku ozimego na zróżnicowaną ilość wysiewu nasion , Agronomy Science: Tom 74 Nr 4 (2019)
MAJA BOCZKOWSKA, ANNA RUCIŃSKA, MAŁGORZATA TARGOŃSKA-KARASEK, MARCIN OLSZAK, MACIEJ NIEDZIELSKI, MONIKA RAKOCZY-TROJANOWSKA, Starzenie się nasion – złożony problem banków genów. Praca przeglądowa , Agronomy Science: Tom 73 Nr 4 (2018)
Marek Niewęgłowski, Mateusz Olizaruk, Opłacalność produkcji brokułu włoskiego na przykładzie indywidualnego gospodarstwa rolnego , Agronomy Science: Tom 80 Nr 1 (2025)

<< < 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 > >>

Możesz również Rozpocznij zaawansowane wyszukiwanie podobieństw dla tego artykułu.

[1] Alberti L., 1998. O architekturze, tłum. I Biegańska. W: M. Szafrańska (red.), Ogród renesansowy. Antologia tekstów. Zamek Królewski w Warszawie, Warszawa, ss.123.

[2] Attlee H., 2012. Italian gardens: a cultural history. Francis Lincoln limited Publishers, London.

[3] Attlee H., 2015. The land where lemon grows. The story of Italy and its citrus fruit. The Countryman Press, New York.

[4] Brzezowski W., Jagiełło M., 2017. Ogrody na Śląsku. T. 2: Barok. Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław.

[5] Campitelli A., Costamagna A., 2005. Villa Borghese. The Aviary, the Meridiana pavilion and the Secret Gardens. Gebart S.r.l., Rome.

[6] Caus S. de, 1620. Hortus Palatinus: A Friderico Rege Boemiae Electore Palatino Heidelbergae Exstructus. Bry, Francofurti.

[7] Commelin J., 1676. Nederlantze hesperides, dat is, Oeffening en gebruik van de limoen-en oranjeboomen; gestelt na den aardt, en climaat der Nederlanden, Amsterdam.

[8] Commelin J., 1683. The Belgick, or Netherlandish hesperides: that is, the management, ordering, and use of the limon and orange trees, fitted to the nature and climate of the Netherlands. J. Holford, Bookseller, London.

[9] Duarte Rodrigues A., 2017. The role of Portuguese Gardens in the development of horticultural and botanical expertise on oranges. J. Ethn. Migr. Stud. 6(1), 69–89. http://doi.org/10.5840/jems2017614

[10] Elsholtz J.S., 1684. Garten-Baw: Oder Unterricht von der Gärtnerey auff das Clima der Chur-Marck Brandenburg, wie auch der benachbarten Teutschen Länder gerichtet, und in VI. Bücher abgefasset, Berlin.

[11] Ferrari G.B., 1646. Hesperides, sive de malorvm avreorvm cvltvra et vsv libri quatuor, E Societate Iesu, Romae.

[12] Fülck J.D., ok. 1720. Neue Garten Lust, oder Völliges Ornament: So beÿ anlegung Neuer Lust- und Blumen- als auch Küch- und Baum Gärten, höchst nöthig und dienllich..., [s.l.], Universitätsbibliothek Heidelberg, sygn. 80 B 2478 RES.

[13] Goller K., 2007. Cytrusy. Wyd. Działkowiec, Warszawa.

[14] Graves R., 1982. Mity greckie. PIW, Warszawa.

[15] Groen J. van der, 1669. Le jardinier hollandois...: Der Niederländische Gärtner, M. Doornick, Amsterdam.

[16] Hamann H., 1984. Die Entwicklung der Heizung in Orangerien und Gewächshäusern. W: Beiträge zur Gartendenkmalpflege, Kulturbund der DDR, Berlin, 61–70.

[17] Heilmeyer M., 2004. Neue Gärten, neue Blüten – ein Blick ins Rom der Barberini. W: G. Horn (red.), Wege zum Garten, Potsdam, 211–230.

[18] Heilmeyer M., Hamann H., Schurig G., 2005. Bittere und süße Orangen: Südliche Träume für nördliche Gärten. Potsdamer Pomologische Geschichten. Vacat, Potsdam.

[19] Hobhouse P., 1992. Plants in Garden History. Pavilion Books, London.

[20] Hobhouse P., 2013. Historia ogrodów, tłum. B. Mierzejewska, E. Romkowska. Wyd. Arkady, Warszawa.

[21] Impelluso L., 2006. Natura i jej symbole. Rośliny i zwierzęta. Leksykon, historia, sztuka, ikonografia, tłum. H. Cieśla. Arkady, Warszawa.

[22] Impelluso L., 2009. Ogrody i labirynty. Leksykon, historia-sztuka-ikonografia, tłum. A. Wójcicka. Arkady, Warszawa.

[23] Jabłonowska A., 1786. Porządek robót miesięcznych ogrodnika na cały rok rozpisany y na miesiące podzielony. Siemiatycze.

[24] Jagiełło M., Brzezowski W., 2014. Ogrody na Śląsku. T. 1: Od średniowiecza do XVII wieku. Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław.

[25] Jarzębski A., 1909. Gościniec albo Krótkie Opisanie warszawy z okolicznościami yei Dla Kompaniey Dworskiey Przez Andrzeja Jarzemskieo, Muzyja I.K.M., Budownicego Viazdomskiego,

[26] WTDANT. Roku P. 1643, 2073–2084. W: Adama Jarzębskiego Gościniec albo Opisanie Warszawy 1643 r. Towarzystwo Opieki Nad Zabytkami Przeszłości, Warszawa.

[27] Jongh [de] E., Jong E., 2000. Nature and Art: Dutch Garden and Landscape Architecture, 1650–1740. University of Pennsylvania Press, Pennsylvania.

[28] Kluk J.K., 1777. Roślin potrzebnych, pożytecznych, wygodnych, osobliwie kraiowych [...] utrzymanie, rozmnożenie i zażycie. T. 1 z figurami, o drzewach, ziołach ogrodowych i ogrodach, przez X. Krzysztofa Kluka kanonika krus[z]wickiego, proboszcza ciechanowskiego, W Drukarni XX. Pijarów, Warszawa.

[29] Kluk J.K., 1805. Dykcyonarz roślinny, w którym podług układu Linneusza są opisane rośliny nietylko kraiowe dzikie, pożyteczne, albo szkodliwe: na roli, w ogrodach, oranżeryach, utrzymywane ale oraz i cudzoziemskie, ktoreby w kraiu pożyteczne być mogły: albo z których mamy lekarstwa, korzenie, farby…, t. 1, Warszawa.

[30] Kobielus S., 2014. Florarium Christaianum. Symbolika roślin – chrześcijańska starożytność i średniowiecze. Wyd. Benedyktynów, Kraków.

[31] Kwiatkowski M., 1971. Szymon Bogumił Zug. Architekt polskiego oświecenia. PWN, Warszawa.

[32] Laird M., 2015. A natural history of english gardening 1650–1800. Yale University Press, New Haven–London.

[33] Lamy G., 2015. Le jardin du Roi à Trianon de 1688 à nos jours : de la mémoire à l’héritage, Bull. Cent. Rech. Château Versailles. https://doi.org/10.4000/crcv.13374

[34] Laszlo P., 2007. Citrus. A History. The University of Chicago Press, Chicago–London.

[35] Leisewitz C., 1886. Münchhausen, Otto Freiherr, W: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB), vol. 23, Duncker & Humblot, Leipzig, 7.

[36] Maffeis G., 2005. Cytryna. Właściwości i zastosowanie. Agencja Wydawnicza Jerzy Mostowski, Raszyn.

[37] Majdecki L., 2013. Historia ogrodów. Od starożytności po barok, t. 1. PWN, Warszawa.

[38] Malawski S., 2015. Od Ogrodu Hesperyd do „Cytrusomanii” w ogrodach europejskich władców XVI–XVII wieku – symbolika i historia uprawy roślin cytrusowych. Rocz. Humanist. 63(4), 59–84. http://dx.doi.org/10.18290/rh.2015.63.4-3

[39] Malawski S., 2019. Polskie ogrody rezydencjonalne XVIII wieku w świetle materiałów źródłowych.

[40] Rośliny i kompozycje. Rozprawa doktorska, Instytut Historii Sztuki, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II w Lublinie, Lublin.

[41] Meil J.W., 1761. Spectaculum Naturae Et Artium: in vier Sprachen, Deutsch, Lateinisch, Französisch und Italiänisch. Winter, Berlin, s. 14, Bayerische Staatsbibliothek, sygn. Art. 789 c-1

[42] Metzger J., Caus S. (de), 1829. Beschreibung des Heidelberger Schlosses und Gartens: nach gründlichen Untersuchungen und den vorzüglichsten Nachrichten bearbeitet; Mit 24 in Aquatinta, von C. Rordorf gestochenen Kupfertafeln. Wyd. Osswald, Heidelberg, Universitätsbibliothek Heidelberg, https://katalog.ub.uni- heidelberg.de/titel/66396896 [dostęp: 2.10.2017].

[43] Mulder J., 1690. Veues de Gunterstein. Jean Covens & Corneille Mortier, Amsterdam.

[44] Paulus H.-E. (red.), 2014. Orangeriekultur in Sachsen. Die Tradition der Pflanzenkultivierung.

[45] Orangeriekultur. Schriftenreihe des Arbeitskreises Orangerien in Deutschland e.V., vol. 12, Lukas Verlag, Berlin.

[46] Paulus H-E. (red.), 1992–2016. Orangeriekultur. Schriftenreihe des Arbeitskreises Orangerien in Deutschland e.V., t. 1–14, Lukas Verlag, Berlin.

[47] Pfann H., 1935. Das Gewächshaus in alter und neuer Zeit, Z. öster. Ing.-Ver. 87, 159–163, 171–175.

[48] Pieniążek S.A., 1982. Na oknie kwitną cytryny. Państwowe Wyd. Rolnicze i Leśne, Warszawa.

[49] Puppe R., 2001. „Ew. Königl. Mayst. ein Plaisir zu thun vermeinet, …” – über die Orangerie und den Ober-Lustgärtner des Sächsischen Gartens in Warschau (1713–1739), W: Hortus Vitae.

[50] Księga pamiątkowa dedykowana Andrzejowi Michałowskiemu. Ośrodek Ochrony Zabytkowego Krajobrazu Narodowa Instytucja Kultury, Warszawa, 185–190.

[51] Puppe R., 2011. Barokowe ogrody Saksonii i ich konserwacja. W: A. Pieciul, J. Koller-Szumska, S. Wicher (red.), Parki i ogrody zabytkowe, ochrona i konserwacja. Ogród Branickich w Białymstoku historia rewaloryzacji. Urząd miasta w Białymstoku, Białystok, 244–260.

[52] Quayle H.J., 1941. Soft Brown Scale Coccus hesperidum Linn. W: Insects on Citrus and other Subtropical Fruits. Comstock Publishing Co. Inc., Ithaca, New York, 96–101.

[53] Quintinie J. de La, 1960. Instruction pour les jardins fruitiers et potagers : avec un traité des orangers, suivy de quelques réflexions sur l’agriculture, vol. 1, Paris.

[54] Saminiati G., 1998. Traktat o rolnictwie, tłum. J. Mikołajewski. W: Ogród renesansowy. Antologia tekstów. Zamek Królewski, 200.

[55] Schirarend C., Heilmeyer M. (red.), 1996. Die goldenen Äpfel – Wissenswertes rund um die Zitrusfrüchte.

[56] Fördererkreis der naturwissenschaftlichen Museen Berlins e.V., Berlin.

[57] Schrott G., 2009. Caffeebaum und Pomerantzen. Orangeriekultur in Oberpfälzer Klöstern. Hg. Provinzialbibliothek

[58] Amberg, Regensburg.

[59] Schrott G., 2015. Orangerien in frühneuzeitlichen Klöstern. Eine kulturgeschichtliche Entdeckungsreise durch Gärten und Archive, W: K. Birnbacher, S. Haering, S. Ottilien (red.), Germania

[60] Monastica: Festschrift für Ulrich Faust OSB zum 80. Geburtstag. Stud. Mitt. Gesch. Benedikt.- Ordens seiner Zweige, Ergänz.bd 126, 275–321.

[61] Sierakowski W., 1798. Postać ogrodów, która do dwóch zmysłów smaku w owocach i powonienia w kwiatach szczególniey ściąga się, t. 1, Drukarnia Szkoły Głównej, Kraków.

[62] Siewniak M., Mitkowska A., 1998. Tezaurus sztuki ogrodowej. Oficyna Wyd. RYTM, Warszawa.

[63] Szafrańska M., 2011. Człowiek w renesansowym ogrodzie. Miniatura, Kraków.

[64] Volkamer J.Ch., 1708. Nürnbergische Hesperides, Oder Gründliche Beschreibung Der Edlen Citronat, Citronen, und Pomeranzen-Früchte Wie solche, in selbiger und benachbarten Gegend, recht mögen eingesetzt, gewartet, erhalten und fortgebracht werden, Samt Einer ausführlichen Erzehlung der meisten Sorten, welche theils zu Nürnberg würcklich gewachsen, theils von verschiedenen fremden Orten dahin gebracht worden, auf dasaccurateste in Kupffer gestochen, in Vier

[65] Theile eingetheilet und mit nützlichen Anmerckungen erkläret. Beneben der Flora, OderCuriosen Vorstellung Verschiedener raren Blumen, Samt Einer Zugabe etlicher anderer Gewächse, und ausführlichem Bericht, wie eine richtig-zutreffende Sonnen-Uhr im Garten-Feld von Bux anzulegen, und die Gärten nach der Perspectivleichtlichaufzureissen, Wie auch einem Bericht von denen in des Authoris Garten stehenden Colvmnis Milliaribvs, Nürnberg.

[66] Wergiliusz, 1820. Georgiki. W: Georgiki Wergiliusza. Wiersz o ziemiaństwie w czterech pieśniach. Pieśń Druga, tłum. Feliks Frankowski. Drukarnia N. Glücksberga, Warszawa.

[67] Wimmer C.A., Butenschön S., Hübner J., Köhler M., Lissek-Wolf G., Singhof F., Wachsmuth B., 2015. Geschichte der Gartenkultur. Von Blumisten, Kunstgärtnern, Mistbeeten und Pomologien. Herausgegeben von der Bücherei des Deutschen Gartenbaues e.V. L&H, Berlin.

[68] Wimmer C.A., 2001. Bäume und Sträucher in historischen Gärten: Gehölzverwendung in Geschichte und Denkmalpflege. Verlag Der Kunst Dresden, Dresden.

[69] Wimmer C.A., 2018. Lustwald, Beet und Rosenhügel: Geschichte der Pflanzenverwendung in der Gartenkunst. VDG Weimar, Weimar.

[70] Winniczuk L., 1986. Słownik kultury antycznej. Wyd. Wiedzy Powszechnej, Warszawa.