Pestycydy – zakres i ryzyko stosowania, korzyści i zagrożenia. Praca przeglądowa

GRAŻYNA KOWALSKA

Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, Katedra Turystyki i Rekreacji

RADOSŁAW KOWALSKI

Katedra Analizy i Oceny Jakości Żywności, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, ul. Skromna 8, 20-704 Lublin


Abstrakt

Pestycydy, stosowane powszechnie w rolnictwie w celu zapewnienia wysokiej jakości plonu, a także po to, by ograniczyć straty związane z występowaniem szkodników oraz chwastów na plantacjach uprawnych, miały służyć człowiekowi. Jednak, mimo niewątpliwych zalet tych związków, stosowanie ich przez dłuższy czas wiąże się z dużymi kosztami, ponieważ prowadzi do kumulacji pestycydów we wszystkich elementach środowiska – glebie, powietrzu, wodach powierzchniowych i gruntowych, co stanowi poważne zagrożenie dla organizmów niebędących przedmiotem zwalczania, czyli pożytecznych mikroorganizmów glebowych, owadów, ptaków, ryb, ssaków, roślin, a także dla człowieka. Pestycydy obecne w ludzkim organizmie powodują zmiany mutagenne, teratogenne i nowotworowe. Zaburzają gospodarkę hormonalną i enzymatyczną organizmu, są przyczyną chorób układu oddechowego, trawiennego, limfatycznego, jak również chorób skórnych. Substancje te charakteryzują się także działaniem embriotoksycznym i mogą powodować upośledzenie rozrodu i rozwoju płodu. W celu zapewnienia bezpieczeństwa żywności dla konsumentów oraz ochrony zdrowia i życia ludzkiego wiele krajów na całym świecie wprowadziło program monitoringowy i urzędową kontrolę żywności dotyczącej zawartości zanieczyszczeń, w tym pestycydów, zgodnie z najwyższymi dopuszczalnymi poziomami tych związków. W związku z korzyściami ekonomicznymi, jakie wynikają z zastosowania pestycydów, należy rozważyć, jaki jest stosunek strat do korzyści. Ze względu na duże trudności w pełnej ocenie zagrożeń stosowania środków ochrony roślin dla zdrowia i życia ludzkiego wszystkie działania dotyczące stosowania pestycydów powinny opierać się na ocenie naukowej, a nie na względach komercyjnych. Ciągłe poszukiwanie nowych pestycydów wynika z weryfikacji korzyści i zagrożeń związanych ze stosowaniem pestycydów oraz z faktu uodparniania się agrofagów na niektóre substancje, co skutkuje małą skutecznością zabiegów. Pomimo wycofania wielu środków stosowanych w ochronie roślin ciągle aktualne są badania nad oceną ryzyka zdrowotnego, wynikającego z kumulacji tych substancji w środowisku czy nielegalnego stosowania zakazanych preparatów.

Słowa kluczowe:

pestycydy, jakość żywności, zanieczyszczenie środowiska

Adler-Flindt S., Martin S., 2019. Comparative cytotoxicity of plant protection products and their active ingredients. Toxicol. In Vitro 54, 354–366, https://doi.org/10.1016/j.tiv.2018.10.020

Aktar M.W., Sengupta D., Chowdhury A., 2009. Impact of pesticides use in agriculture: heir bene-fits and hazards. Interdisc. Toxicol. 2(1), 1–12, https://doi.org/10.2478/v10102-009-0001-7

Alavanja M.C.R., Ross M.K., Bonner M.R., 2013. Increased cancer burden among pesticide applicators and others due to pesticide exposure. Cancer J. Clin. 63, 120–142, https://doi.org/10.3322/caac.21170

Andreu V., Picó Y., 2004. Determination of pesticides and their degradation products in soil: critical review and comparison of methods. TrAC 23(10–11), 772–789, https://doi.org/10.1016/j.trac.2004.07.008

Biondi A., Desneux N., Siscaro G., Zappalà L., 2012. Using organic-certified rather than synthetic pesticides may not be safer for biological control agents: Selectivity and side effects of 14 pesticides on the predator Orius laevigatus. Chemosphere 87(7), 803–812, https://doi.org/10.1016/J.CHEMOSPHERE.2011.12.082

Biziuk M., Żelechowska A., 2001. Toksyczność środowiskowa. W: M. Biziuk (red.), Pestycydy – występowanie, oznaczanie i unieszkodliwianie. WNT, Warszawa.

Biziuk M., Żelechowska A., Wiergowski M., Tyszkiewicz H., 2001. Występowanie pestycydów w środowisku. W: M. Biziuk (red.), Pestycydy – występowanie, oznaczanie i unieszkodliwianie. WNT, Warszawa, 42–62.

Bondesson I., Ekwall B., Hellberg. S., Romert L., Stenber, K., Walum. E., 1989. MEIC – a new international multicenter project to evaluate the relevance to human toxicity of in vitro cytotoxicity tests. Cell Biol. Toxicol. 5, 331–347, https://doi.org/10.1007/BF01795360

Botitsi H., Tsipi D., Economou A., 2017. Current legislation on pesticides. W: R. Romero-González, A.G. Frenich (red.), Applications in high resolution mass spectrometry. Elsevier, Amsterdam, 83–130, https://doi.org/10.1016/B978-0-12-809464-8.00004-X

Brown I., 2004. UK Pesticides Residue Committee Report 2004, http: //www.pesticides.gov.uk/uploadedfiles/Web_Assets/PRC/PRCannualreport2004.pdf also available on request) [dostęp 15.06.2019].

Cantrell C.L., Dayan F.E., Duke S.O., 2012. Natural products as sources for new pesticides. J. Nat. Prod. 75(6), 1231–1242, https://doi.org/10.1021/np300024u

Cecchi A., Rovedatti M.G., Sabino G., Magnarelli G.G., 2012. Environmental exposure to organo-phosphate pesticides: Assessment of endocrine disruption and hepatotoxicity in pregnant women. Ecotoxicol. Environ. Saf. 80, 280–287, https://doi.org/10.1016/j.ecoenv.2012.03.008

Clemedson C., Kolman A., Forsby A., 2007. The integrated acute systemic toxicity project (ACute-Tox) for the optimisation and validation of alternative in vitro tests. ATLA 35(1), 33–38, https://doi.org/10.1177/026119290703500102

Damalas C.A., Eleftherohorinos I.G., 2011. Pesticide exposure, safety issues, and risk assessment indicators. Int. J. Environ. Res. Public Health. 8(5), 1402–1419, https://doi:10.3390/ijerph8051402

Debnath M., Khan M.S., 2017. Health concerns of pesticides. W: M. Samad Khan, M. Shafiur Rahman (red.), Pesticide Residue in Foods. Sources, management, and control. Springer, Cham, 103–118, https://doi.org/10.1007/978-3-319-52683-6_6

Drury G., 2014. The true threat of counterfeit pesticides. Inter. Pest Contr. 56(2), 108–109, https://search.proquest.com/openview/a514cc78651d16822bd933b83871d8fe/1?pqorigsite=gscholar&cbl=2029999 [dostęp 19.11.2019].

Du J., Gridneva Z., Gay M.C.L., Trengove R.D., Hartmann P.E., Geddes D.T., 2017. Pesticides in human milk of Western Australian women and their influence on infant growth outcomes: A cross-sectional study. Chemosphere 167, 247–254, https://doi.org/10.1016/j.chemosphere.2016.10.005

Dyrektywa 2006/118/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r. w sprawie ochrony wód podziemnych przed zanieczyszczeniem i pogorszeniem ich stanu. https://eurlex.europa.eu/legalcontent/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32006L0118&from=EN [dostęp 15.06.2019].

Ebrahimi A.A., Khoshtaghaza A.H., Minaei S., Jamshidi B., 2018. Methods and applications of new technologies used for reducing of chemical usage and controlling of pests (a review). Agric. Eng. Int. 20(2), 144–153.

ECHA 2017. Guidance on the application of the CLP criteria guidance to regulation (EC) no 1272/2008 on classification, labelling and packaging (CLP) of substances and mixtures. https://echa.europa.eu/documents/10162/23036412/clp_en.pdf/58b5dc6d-ac2a-4910-9702-e9e1f5051cc5 [dostęp 15.06.2019].

EFSA (European Food Safety Authority), 2019. The 2017 European Union Report on Pesticide Residues in Food. EFSA J. 17(6), 5743, https://doi.org/10.2903/j.efsa.2019.5743

EUROSTAT, 2019. European Union (EU) agri-environmental indicator – consumption of pesti-cides. https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/Agri-environmental_indicator_-_consumption_of_pesticides [dostęp 19.11.2019].

FAO, 2003. International Code of Conduct on the Distribution and Use of Pesticides. ftp://ftp.fao.org/docrep/fao/005/y4544e/y4544e00.pdf [dostęp 12.09.2018].

FAOSTAT (Food and Agriculture Organization (FAO) of the United Nations Statistics Division), 2018. ftp://ftp.fao.org/FAOSTAT [dostęp 19.09.2018].

Fenik J., Tankiewicz M., Biziuk M., 2011. Properties and determination of pesticides in fruits and vegetables. TrAC 30, 814–826, https://doi.org/10.1016/j.trac.2011.02.008

Gawora-Ziółek M., Jurewicz J., Hanke W., 2005. Ekspozycja na pestycydy kobiet w ciąży pracujących w rolnictwie. Med. Pr. 56(3), 197–204.

Gilden R.C., Huffling K., Sattler. B., 2010. Pesticides and health risk. J. Obstet. Gynecol. Neonatal Nurs. 39(1), 103–110, https://doi.org/10.1111/j.1552-6909.2009.01092

Giulivo M., López de Alda M., Capri E., Barceló D., 2016. Human exposure to endocrine disrupting compounds: Their role in reproductive systems, metabolic syndrome and breast cancer. Environ. Res. 151, 251–264, https://doi.org/10.1016/j.envres.2016.07.011

Giusti A., Pirard C., Charlier C., Petit J.C.J., Crevecoeur S., Remy S., 2018. Selection and ranking method for currently used pesticides (CUPs) monitoring in ambient air. Air Qual. Atmos. Hlth 11(4), 385–389, https://doi.org/10.1007/s11869-017-0516-6

Grotowska M., Janda K., Jakubczyk K., 2018. Wpływ pestycydów na zdrowie człowieka. Pomeranian J. Life Sci. 64(2), 42–50, https://doi.org/10.21164/pomjlifesci.403

Halle W., 2003. The Registry of Cytotoxicity: toxicity testing in cell cultures to predict acute toxicity (LD50) and to reduce testing in animals. ATLA 31, 89–198, https://doi.org/10.1177/026119290303100204

Hoi P.V., Mol A.P.J., Oosterveer P., Van Den Brink P.J., Huong P.T.M., 2016. Pesticide use in Vietnamese vegetable production: A 10-year study. Inter. J. Agr. Sustain. 14(3), 325–338, https://doi:10.1080/14735903.2015.1134395

Hu C., He M., Chen B., Hu B., 2013. A solgel polydimethylsiloxane/polythiophene coated stir bar sorptive extraction combined with gas chromatography-flame photometric detection for the determination of organophosphorus pesticides in environmental water samples. J. Chromatogr. A 1275, 25–31, https://doi.org/10.1016/j.chroma.2012.12.036

Jallow M.F.A., Awadh D.G., Albaho M.S., Devi V.Y., Ahmad N., 2017. Monitoring of pesticides residues in commonly used fruits and vegetables in Kuwait. Int. J. Environ. Res. Public Health 14(8), 833, https://doi.org/10.3390/ijerph14080833

Karasali H., Kasiotis K.M., Machera K., Ambrus A., 2014. Case study to illustrate an approach for detecting contamination and impurities in pesticide formulations. J. Agr. Food Chem. 62(47), 11347–11352, https://doi.org/10.1021/jf504729g

Kelada S.N., Costa-Mallen P., Checkoway H., Viernes H.A., Farin F.M., Smith-Weller T., Frank-lin G., Costa L., Longstreth W., Furlong C., Jarvik G., Swanson P., 2003. Paraoxonase 1 promoter and coding region polymorphism in Parkinson’s disease. J. Neurol. Neurosurg. Psychiatry 74(4), 546–547, https://doi.org/10.1136/jnnp.74.4.546

Kilanowicz A,. 2006. Pestycydy. W: J.K. Piotrowski (red.), Podstawy toksykologii. WNT, War-szawa, 319–355.

Konwencja Sztokholmska w sprawie trwałych zanieczyszczeń organicznych, sporządzona w Sztokholmie dnia 22 maja 2001 r. (Dz.U. 2009 nr 14, poz. 76), http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20090140076/O/D20090076.pdf [dostęp 20.11.2019].

Kosikowska M., Biziuk M., 2009. Przegląd metod oznaczania pozostałości pestycydów w próbkach powietrza. Ecol. Chem. Eng. 16(2), 207–220.

Kostka G., Urbanek-Olejnik K., Liszewska M., 2011. Szacowanie ryzyka dla łącznego narażenia na pozostałości pestycydów w żywności. Rocz. Państw. Zakł. Hig. 62(2), 127–136.

Leonards P.E.G., Zierikzee Y., Brinkman U.A., Cofino W.P., Van Straalen N.M., Van Hattum B., 1997. The selective dietary accumulation of planar polychlorinated biphenyls in the otter (Lutra lutra). Environ. Toxicol. Chem. 16, 1807–1815, https://doi.org/10.1002/etc.5620160907

Levine M.J., 2007. Pesticides: a toxic time bomb in our midst. Praeger Publ., London, http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.452.3526&rep=rep1&type=pdf [dostęp 12.09.2018].

Łozowicka B., Kaczyński P., Rutkowska E., Jankowska M., 2011. Narażenie dzieci na pozostałości pestycydów w jabłkach. Bromatol. Chem. Toksykol. 94(4), 1079–1086.

Łozowicka, B., 2015. Health risk for children and adults consuming apples with pesticide residue. Sci. Total Environ. 502, 184–198, https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2014.09.026

Łukasik-Głębocka M., Sein Anand J., 2009. Środki ochrony roślin. W: J. Pach (red.), Zarys toksykologii klinicznej. Wyd. UJ, Kraków, 493–522.

Majewski M., Capel P., 1995. Pesticides in the atmosphere: distribution, trends, and governing factors. Ann Arbor Press Inc., Chelsea, 1–191, https://doi.org/10.3133/ofr94506

Makles Z., Domański W., 2008. Ślady pestycydów – niebezpieczne dla człowieka i środowiska. Bezp. Pr. Nauka Prakt. 1, 5–9.

Malinowska E., Jankowski K., 2015. Pesticides residues in some herbs growing in agricultural areas in Poland. Environ. Monit. Assess. 187, 775, https://doi.org/10.1007/s10661-015-4997-1

Maul J.D., Blackstock C., Brain R.A., 2018. Derivation of avian dermal LD50 values for dermal exposure models using in vitro percutaneous absorption of [14C]-atrazine through rat, mallard, and northern bobwhite full thickness skin. Sci. Total Environ. 630, 517–525. https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2018.02.206

Mazurkiewicz J., Czernecki T., 2011. Zawartość pozostałości pestycydów chloroorganicznych w wybranych mrożonych warzywach z rynku lubelskiego. Acta Agrophys. 17(1), 151–163.

Miszczyk M., Płonka M., Stobiecki T., Kronenbach-Dylong D., Waleczek K., Weber R., 2018. Official control of plant protection products in Poland: Detection of illegal products. Environ. Sci. Pollut. Res. 25(32), 31906–31916, https://doi.org/10.1007/s11356-018-1739-2

Nieradko-Iwanicka B., 2014. Zastosowania pyretroidów jako leków, biocydów i pestycydów. Probl. Hig. Epidemiol. 95(4), 803–805. http://phie.pl/pdf/phe-2014/phe-2014-4-803.pdf [dostęp 19.11.2019].

Nowak R., Włodarczyk-Makuła M., Mamzer E., 2015. Ryzyko środowiskowe i zdrowotne wynikające ze stosowania środków ochrony roślin. Zesz. Nauk. WSZOP Katowice 1(11), 51–63. https://www.wszop.edu.pl/dzialalnosc-naukowa/wydawnictwo/zeszyty-naukowe-wszop-,2,2,9907,108,132 [dostęp 19.11.2019].

Neme K., Satheesh N., 2016. Review on pesticide residue in plant food products: health impacts and mechanisms to reduce the residue levels in food. Arch. Appl. Sci. Res. 8(3), 55–60.

Pagliuca G., Serraino A., Gazzotti T., Zironi E., Borsari A., Rosmini R., 2006. Organophosphorus pesticides residues in Italian raw milk. J. Dairy Res. 73(3), 340–344, https://doi.org/10.1017/S0022029906001695

PAN Germany, 2003. Podręcznik Akcji Pestycydowych. Hamburg, http://www.pangermany.org/download/ahb_polish.pdf [dostęp 12.09.2018].

Patinha C., Durães N., Dias A.C., Pato P., Fonseca R., Janeiro A., Barriga F., Reis A.P., Duarte A., Ferreira da Silva E., Sousa A.J., Cachada A., 2018. Long-term application of the organic and inorganic pesticides in vineyards: Environmental record of past use. Appl. Geochem. 88, 226–238, https://doi.org/10.1016/j.apgeochem.2017.05.014

Pérez-Lucas G., Vela N., Aatik A.E., Navarro S., 2018. Environmental risk of groundwater pollution by pesticide leaching through the soil profile. W: M. Larramendy, S. Soloneski (red.), Pesticides – use and misuse and their impact in the environment. IntechOpen 1–27, https://doi.org/10.5772/intechopen.82418

Pimentel D., 2005. Environmental and economic cost of the application of pesticides primarily in the United States. Environ. Dev. Sustain. 7(2), 229–252, https://doi.org/10.1007/s10668-005-7314-2

Prieto P., Kinsner-Ovaskainen A., Stanzel S., Albella B., Artursson P., Campillo N., Cecchelli R., Cerrato L., Diaz L., Di Consiglio E., Guerra A., Gombau L., Herrera G., Honegger P., Landry C., O’Connor J.E., Paez J.A., Quintas G., Svensson R., Turco L., Zurich M.G., Zurbano M.J., Kopp-Schneider A., 2013. The value of selected in vitro and in silico methods to predict acute oral toxicity in a regulatory context: results from the European Project ACuteTox. Toxicol. In Vitro 27, 1357–1376, https://doi.org/10.1016/j.tiv.2012.07.013

Rajveer K., Gurjot K.M., Shweta R., 2019. Pesticides classification and its impact on environment. Int. J. Curr. Microbiol. App. Sci. 8(3), 1889–1897, https://doi.org/10.20546/ijcmas.2019.803.224

Rozporządzenie (WE) nr 396/2005 Parlamentu Europejskiego i Rady Wspólnoty Europejskiej z dnia 23 lutego 2005 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości pestycydów w żywności i paszy pochodzenia roślinnego i zwierzęcego oraz na ich powierzchni, zmieniające dyrektywę Rady 91/414/EWG, OJ L 70, 1–16, https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/ALL/?uri=CELEX%3A32005R0396 [dostęp 12.09.2018].

Reinholds I., Pugajeva I., Bavrins K., Kuckovska G., Bartkevics V., 2017. Mycotoxin, pesticides and toxic metals in commercial spices and herbs. Food Addit. Contam. part B 10(1), 5–14, https://doi.org/10.1080/19393210.2016.1210244.

Rozporządzenie Komisji (WE) nr 839/2008 z dnia 31 lipca 2008 r. zmieniające rozporządzenie (WE) nr 396/2005 Parlamentu Europejskiego i Rady Wspólnoty Europejskiej w odniesieniu do załączników II, III i IV dotyczących najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości pestycydów w określonych produktach oraz na ich powierzchni. OJ L 234, 1–216. https://op.europa.eu/pl/publication-detail/-/publication/5c211cb1-29ce-4df5-a7d2-4ad85f3a0c72/language-pl [dostęp 12.09.2018].

Rozporządzenia (WE) nr 1107/2009 Parlamentu Europejskiego i Rady Wspólnoty Europejskiej z dnia 21 października 2009 r. dotyczące wprowadzania do obrotu środków ochrony roślin i uchylające dyrektywy Rady 79/117/EWG i 91/414/EWG, OJ L 309, 1–50, https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=celex%3A32009R1107 [dostęp 12.09.2018].

Sadegh-Zadeh F., Wahid. S.A., Jalili B., 2017. Sorption, degradation and leaching of pesticides in soils amended with organic matter: a review. Adv. Environ. Tech. 2, 119–132, https://doi.org/10.22104/aet.2017.1740.1100

Santos A., Flores M., 1995. Effects of glyphosate on nitrogen fixation of free-living heterotrophic bacteria. Lett. Appl. Microbiol. 20(6), 349–352, https://doi.org/10.1111/j.1472-765X.1995.tb01318.x

Sarwar M., 2016. Inorganic insecticides used in landscape settings and insect pests. Chem. Res. J. 1(1), 50–57, http://chemrj.org/download/vol-1-iss-1-2016/chemrj-2016-01-01-50-57.pdf [dostęp 19.11.2019].

Seńczuk W., 2002. Toksykologia. PZWL, Warszawa.

Skovgaard M., Encinas S.R., Jensen O.Ch., Andersen J.H., Condarco G., Jørs E., 2017. Pesticide residues in commercial lettuce, onion, and potato samples from Bolivia – a threat to public health? Environ. Health Insights 11, 1–8, https://doi.org/10.1177/1178630217704194.

Strucinski P., Góralczyk K., Ludwicki J.K., Czaja K., Hernik A., Korcz W., 2006. Poziomy wybranych insektycydów chloroorganicznych, polichlorowanych bifenyli, ftalanów i perfluorowanych zwiazków alifatycznych we krwi – badanie WWF Polska. Roczn. Państw. Zakł. Hig. 57(2), 99–112.

Tanabe S., Senthilkumar K., Kannan K., Subramanian A.N., 1998. Accumulation features of poly-chlorinated biphenyls and organochlorine pesticides in resident and migratory birds from South India. Arch. Environ. Contam. Toxicol. 34(4), 387–397, https://doi.org/10.1007/bf02987293

Thies M.L., McBee K., 1994. Cross-placental transfer of organochlorine pesticides in Mexican free-tailed bats from Oklahoma and New Mexico. Arch. Environ. Contam. Toxicol. 27(2), 239–242, https://doi.org/10.1007/bf00214268

Terry A.V., Stone J.D., Buccafusco J.J., Sickles D.W., Sood A., Predegast M.A., 2003. Repeated exposures to subthreshold doses of chlorpyrifos in rats: hippocampal damage, impaired axonal transport, and deficits in spatial learning. J. Pharmacol. Exp. Ther. 305(1), 375–384, https://doi.org/10.1124/jpet.102.041897

Torretta V., Katsoyiannis I.A., Viotti P., Rada E.C., 2018. Critical review of the effects of glyphosate exposure to the environment and humans through the food supply chain. Sustainability 10(4), 950, https://doi.org/10.3390/su10040950

US EPA, 2001. Managing small-scale application of pesticides to prevent contamination of drinking water. Source Water Protection Practices Bulletin. EPA Office of Water, Washington, DC, EPA 816-F-01-031, https://nepis.epa.gov/Exe/ZyPDF.cgi/901U0G00.PDF?Dockey=901U0G00.PDF [dostęp 18.06.2019].

Ustawa z dnia 12 kwietnia 2013 r. o środkach ochrony roślin (Dz.U. 2013, poz. 455, ze zm.), http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20130000455/U/D20130455Lj.pdf [dostęp 20.11.2019].

Walter J.C., Crinnion W.J., 2009. Chlorinated Pesticides: Threats health and importance of detection. Altern. Med. Rev. 14(4), 347–359.

WHO (World Health Organization), 2010. The WHO recommended classification of pesticides by hazard and guidelines to classification 2009. WHO Press, Geneva, http://www.who.int/ipcs/publications/pesticides_hazard_2009.pdf?ua=1 [dostęp 18.11.2019].

Winter C.K., 2017. Pesticide residues in foods. W: D. Schrenk, A. Cartuz (red.), Chemical contaminants and residues in food. Elsevier, Amsterdam, 155–169, https://doi.org/10.1016/B978-0-08-100674-0.00007-2

Wrzosek J., Gworek B., Maciaszek D., 2009. Środki ochrony roślin w aspekcie ochrony środowiska. Ochr. Śr. Zasobów Nat. 2(39), 75–88.

Zikankuba V.L., Mwanyika G., Ntwenya J.E., James A., 2019. Pesticide regulations and their malpractice implications on food and environment safety. Cogent Food Agric. 5, 1601544, https://doi.org/10.1080/23311932.2019.1601544

Yamada Y., 2017. Importance of codex maximum residue limits for pesticides for the health of consumers and international trade. W: A. Ambruss, D. Hamilton (red.), Food safety assessment of pesticide residues. World Scientific Publishing, Europe, 269–282, https://doi.org/10.1142/9781786341693_0007

Żelechowska A., Biziuk M., Wiergowski M., 2001. Charakterystyka pestycydów. W: M. Biziuk (red.), Pestycydy – występowanie, oznaczanie i unieszkodliwianie. WNT, Warszawa, 15–43.

Pobierz

Opublikowane
2019-06-06



GRAŻYNA KOWALSKA 
Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, Katedra Turystyki i Rekreacji
RADOSŁAW KOWALSKI 
Katedra Analizy i Oceny Jakości Żywności, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, ul. Skromna 8, 20-704 Lublin



Licencja

Przesyłając artykuł do publikacji, autor oświadcza, że posiada pełnię autorskich praw majątkowych oraz osobistych do utworu, a jego opublikowanie nie naruszy praw osób trzecich. Autor podpisuje oświadczenie o oryginalności dzieła i wkładzie poszczególnych osób. 

Przesłanie przez autora artykułu do publikacji w czasopiśmie „Annales Horticulturae” traktowane będzie jako udzielenie licencji do eksploatacji praw autorskich do artykułu na zasadach licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Użycie niekomercyjne - Bez utworów zależnych 4.0 (CC BY-NC-ND 4.0)