Brzoza w lecznictwie ludowym
ROBERT GRUSZECKI
Katedra Warzywnictwa i Zielarstwa, Wydział Ogrodnictwa i Architektury Krajobrazu, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, ul. Akademicka 15, 20-068 LublinIZABELA NIKOŃCZUK
Katedra Warzywnictwa i Zielarstwa, Wydział Ogrodnictwa i Architektury Krajobrazu, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, ul. Akademicka 15, 20-068 LublinGRAŻYNA ZAWIŚLAK
Katedra Warzywnictwa i Zielarstwa, Wydział Ogrodnictwa i Architektury Krajobrazu, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, ul. Akademicka 15, 20-068 LublinMAGDALENA WALASEK-JANUSZ
Katedra Warzywnictwa i Zielarstwa, Wydział Ogrodnictwa i Architektury Krajobrazu, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, ul. Akademicka 15, 20-068 LublinAbstrakt
Surowce zielarskie brzozy są łatwo dostępne ze względu na powszechne jej występowanie. Roślina ta dostarcza wielu różnych surowców stosowanych zarówno w ziołolecznictwie ludowym, jak i we współczesnej fitoterapii. W tradycyjnych społecznościach surowce te wykorzystywano jednak w znacznie szerszym zakresie. Celem pracy było przedstawienie wykorzystania surowców zielarskich z brzozy w lecznictwie tradycyjnym jako podstawy do dalszych badań nad właściwościami leczniczymi tej rośliny. W pracy analizowano wykorzystanie dwu gatunków: brzozy brodawkowatej (Betula pendula Roth.) i brzozy omszonej (Betula pubescens Ehrh.), gdyż to z nich najczęściej pozyskuje się surowce zielarskie w Polsce. Surowce te w tradycyjnej medycynie ludowej wielu krajów świata stosowano w stanie świeżym i wysuszonym, w formie naparów, wywarów, ekstraktów alkoholowych i wodnych. W tradycyjnych społecznościach surowce brzozy znalazły zastosowanie w leczeniu bardzo wielu schorzeń, spośród których najczęściej wymieniano choroby układu moczowego, reumatyzm, schorzenia dermatologiczne, kardiologiczne, choroby przewodu pokarmowego, osłabienia, przeziębienia. Surowce te wykorzystywano nawet w leczeniu chorób zakaźnych (czerwonka, tyfus, gruźlica) i nowotworowych.
Słowa kluczowe:
Betula pendula Roth., Betula pubescens Ehrh., liść, kora, pączkiBibliografia
Achrem-Achremowicz J., 2007. Cytotoksyczność półsyntetycznych pochodnych betuliny. Rozprawa doktorska, Kat. Farmakognozji, Wydz. Farmaceutyczny UJ CM, Kraków.
Agelet A., Vallès J., 2003. Studies on pharmaceutical ethnobotany in the region of Pallars (Pyrenees, Catalonia, Iberian Peninsula). Part II. New or very rare uses of previously known medicinal plants. J. Ethnopharmacol. 84, 211–227.
Bańkowski C., Kuźniewski E., 1980. Ziołolecznictwo ludowe. PWN, Warszawa.
Dajić Stevanović Z., Petrović M., Aćić S., 2004. Ethnobotanical knowledge and traditional use of plants in Serbia in relation to sustainable rural development. W: A. Pieroni, C.L. Quave (red.), Ethnobotany and Biocultural Diversities in the Balkans, 229–252. https://doi.org/10.1007/978-1-4939-1492-0_12 2014
Eddouks M., Maghrani M., Lemhadri A., Ouahidi M.L., Jouad H., 2002. Ethno-pharmacological survey of medicinal plants used for the treatment of diabetes mellitus, hypertension and cardiac diseases in the south-east region of Morocco (Tafilalet). J. Ethnopharmacol. 82, 97–103.
Fijałkowski D., Chojnacka-Fijałkowska E., 2009. Rośliny lecznicze na Lubelszczyźnie. LTN, Lublin.
Gilca M., Sorin Tiplica G., Salavastru C.M., 2018. Traditional and ethnobotanical dermatology practices in Romania and other Eastern European countries. Clin. Dermatol. 36, 338–352. https://doi.org/10.1016/j.clindermatol.2018.03.008.
Hildegarda z Bingen, św., 2014. Physica. Uzdrawiające dzieło stworzenia. Naturalna siła oddziaływania rzeczy. Polskie Centrum św. Hildegardy, Legnica.
Jalali H., Mozaffari Nejad A.S., Ebadi A.G., Laey G., 2009. Ethnobotany and Folk Pharmaceutical Properties of Major Trees or Shrubs in Northeast of Iran. Asian J. Chemistry, 21(7), 5632–5638.
Jarić S., Mitrović M., Pavlović P., 2014. An ethnobotanical and ethnomedicinal study on the use of wild medicinal plants in rural areas of Serbia. W: A. Pieroni, C.L. Quave (red.), Ethnobotany and biocultural diversities in the Balkans. Springer, New York–Heidelberg–Dordrecht–London, 87–112.
Kaczmarczyk P. 2016. Czaga – hubka, herbata, mydło i kadzidło... Panacea 3(56), 13–15.
Kohlmünzer S., 2000. Farmakognozja. Podręcznik dla studentów farmacji. Wyd. Lek. PZWL, Warszawa.
Fiszer A., 2016. Brzoza. W: M. Kujawska, Ł. Łuczaj, J. Sosnowska, P. Klepacki, 2016. Rośliny w wierzeniach i zwyczajach ludowych. Słownik Adama Fischera. Prace Mat. Etnograf. 37, 98–103.
Lamer-Zarawska E., Kowal-Gierczak B., Niedworok J., 2007. Fitoterapia i leki roślinne. PZWL, Warszawa.
Lumpert M., Kreft S., 2017. Folk use of medicinal plants in Karst and Gorjanci, Slovenia. J. Ethnobiol. Ethnomed., 13, #16. https://doi.org/10.1186/s13002-017-0144-0
Marc E.B., Nelly A., Annick D.D., Frederic D., 2008. Plants used as remedies antirheumatic and antineuralgic in the traditional medicine of Lebanon. J. Ethnopharmacol. 120, 315–334. https://doi.org/10.1016/j.jep.2008.08.024.
Marczewska M., 2002. Drzewa w języku i kulturze. Wyd. Akademii Świętokrzyskiej, Kielce.
Mustafa B., Hajdari A., Krasniqi F., Hoxha E., Ademi H., Quave C.L., Pieroni A., 2012. Medical ethnobotany of the Albanian Alps in Kosovo. J. Ethnobiol. Ethnomed. 8, #6.https://doi.org/10.1186/1746-4269-8-6
Mustafa B., Hajdari A., Pieroni A., Pulaj B., Koro X., Quave C.L., 2015. A cross-cultural comparison of folk plant uses among Albanians, Bosniaks, Gorani and Turks living in south Kosovo. J. Ethnobiol. Ethnomed. 11, 1–26. https://doi.org/10.1186/s13002-015-0023-5
Ożarowski A. (red.), 1982. Ziołolecznictwo. Poradnik dla lekarzy. PZWL, Warszawa.
Paluch A., 1984. Świat roślin w tradycyjnych praktykach leczniczych wsi polskiej. Wyd. UW, Wrocław.
Papp N., Bartha S., Boris G., Balogh L., 2011. Traditional uses of medicinal plants for respiratory diseases in Transylvania. Nat. Product Commun. 6(10), 1459–1460.
Papp N., Birkás-Frendlb K., Bencsika T., Stranczingerc S., Czégényid D., 2014a. Survey of traditional beliefs in the Hungarian. Rev. Bras. Farmacogn. 24, 141–152. https://doi.org/10.1016/j.bjp.2014.03.005
Papp N., Czégényi D., Hegedűs A., Morschhauser T., Quave C.L., Cianfaglione K., Pieroni, A., 2014b. The uses of Betula pendula Roth among Hungarian Csángós and Székelys in Transylvania, Romania. Acta Soc. Bot. Pol. 83, 113–122. https://doi.org/10.5586/asbp.2014.011
Pietraszewska O., 2015. Dziegieć w kosmetykach – fakty i mity, www.triny.pl, https://triny.pl/blog/dziegiec-brzozowy-zapomnij-o-zapachu-i-sprawdz-jego-dzialanie/ [dostęp: 6.06.2018].
Pranskuniene Z., Dauliute R., Pranskunas A., Bernatoniene J., 2018. Ethnopharmaceutical knowledge in Samogitia region of Lithuania: where old traditions overlap with modern medicine. J. Ethnobiol. Ethnomed. 14, 70. https://doi.org/10.1186/s13002-018-0268-x
Rastogi S., Pandey M., Rawat A., 2015. Medicinal plants of the genus Betula – Traditional uses and a phytochemical pharmacological review. J. Ethnopharmacol. 159, 62–83. https://doi.org/10.1016/j.jep.2014.11.010
Rocznik Statystyczny Leśnictwa, 2018. GUS, Warszawa.
Sak K., Jürisoo K., Raal A., 2014. Estonian folk traditional experiences on natural anticancer remedies: From past to the future. Pharm. Biol., 52(7), 855–866. https://doi.org/10.3109/13880209.2013.871641
Šarić-Kundalić B., Dobeš C., Klatte-Asselmeyer V., Saukel J., 2010. Ethnobotanical study on medicinal use of wild and cultivated plants in middle, south and west Bosnia and Herzegovina. J. Ethnopharmacol. 131, 33–55. https://doi.org/10.1016/j.jep.2010.05.061
Šarić-Kundalić B., Dobeš C., Klatte-Asselmeyer V., Saukel J., 2011. Ethnobotanical survey of traditionally used plants in human therapy of east-north and north-east Bosnia and Herzegovina. J. Ethnopharmacol. 133, 1051–1076. https://doi.org/10.1016/j.jep.2010.11.033
Sezik E., Yesilada E., Shadidoyatov H., Kulivey Z., Nigmatullaev A.M., Aripov H.N.,Takaishi Y., Takeda Y., Honda G., 2004. Folk medicine in Uzbekistan. I. Toshkent, Djizzax, and Samarqand provinces. J. Ethnopharmacol. 92, 197–207. https://doi.org/10.1016/j.jep.2004.02.016
Sõukand R., Pieroni A., 2016. The importance of a border: medical, veterinary, and wild food ethnobotany of the Hutsuls living on the Romanian and Ukrainian sides of Bukovina. J. Ethnopharmacol. 185, 17–40. https://doi.org/10.1016/j.jep.2016.03.009
Stryamets N., Elbakidze M., Ceuterick M., Angelstam P., Axelsson R., 2015. From economic survival to recreation: contemporary uses of wild food and medicine in rural Sweden, Ukraine and NW Russia. J. Ethnobiol. Ethnomed. 11, 53. https://doi.org/10.1186/s13002-015-0036-0
Szczepkowski A., Piętka J., Grzywacz A., 2013. Biologia i właściwości lecznicze błyskoporka podkorowego Inonotus obliquus (Fr.) Pilát. Sylwan 157(3), 223−233.
Tylkowa D., 1989. Medycyna ludowa w kulturze wsi Karpat Polskich. Tradycja i współczesność. Biblioteka Etnografii Polskiej, 42.
Katedra Warzywnictwa i Zielarstwa, Wydział Ogrodnictwa i Architektury Krajobrazu, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, ul. Akademicka 15, 20-068 Lublin
Katedra Warzywnictwa i Zielarstwa, Wydział Ogrodnictwa i Architektury Krajobrazu, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, ul. Akademicka 15, 20-068 Lublin
Katedra Warzywnictwa i Zielarstwa, Wydział Ogrodnictwa i Architektury Krajobrazu, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, ul. Akademicka 15, 20-068 Lublin
Katedra Warzywnictwa i Zielarstwa, Wydział Ogrodnictwa i Architektury Krajobrazu, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, ul. Akademicka 15, 20-068 Lublin
Licencja
Przesyłając artykuł do publikacji, autor oświadcza, że posiada pełnię autorskich praw majątkowych oraz osobistych do utworu, a jego opublikowanie nie naruszy praw osób trzecich. Autor podpisuje oświadczenie o oryginalności dzieła i wkładzie poszczególnych osób.
Przesłanie przez autora artykułu do publikacji w czasopiśmie „Annales Horticulturae” traktowane będzie jako udzielenie licencji do eksploatacji praw autorskich do artykułu na zasadach licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Użycie niekomercyjne - Bez utworów zależnych 4.0 (CC BY-NC-ND 4.0)
