Gromadzenie i zachowanie zasobów genowych roślin użytkowych w Polsce – artykuł przeglądowy Część 1. Gromadzenie zasobów genowych roślin użytkowych w trakcie ekspedycji krajowych i zagranicznych
JERZY H. CZEMBOR
Krajowe Centrum Roślinnych Zasobów Genowych, Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin Państwowy Instytut Badawczy, Radzików, 05-870 BłonieGRZEGORZ GRYZIAK
Krajowe Centrum Roślinnych Zasobów Genowych, Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin Państwowy Instytut Badawczy, Radzików, 05-870 BłonieMARCIN ZACZYŃSKI
Krajowe Centrum Roślinnych Zasobów Genowych, Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin Państwowy Instytut Badawczy, Radzików, 05-870 BłonieMARTA PUCHTA
Krajowe Centrum Roślinnych Zasobów Genowych, Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin Państwowy Instytut Badawczy, Radzików, 05-870 BłonieELŻBIETA CZEMBOR
Pracownia Traw Pastewnych i Roślin Motylkowych, Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin Państwowy Instytut Badawczy, Radzików, 05-870 BłonieAbstrakt
Ochrona zasobów genowych w sposób ścisły wiąże się z realizacją postanowień międzynarodowych aktów prawnych, których podstawą jest Konwencja o różnorodności biologicznej. Nowe obiekty są pozyskiwane zarówno w trakcie ekspedycji własnych realizowanych na terenie kraju, jak i poza granicami Polski (głównie kraje ościenne) oraz na drodze wymiany z innymi jednostkami naukowo-badawczymi, ogrodami botanicznymi czy bankami genów. W latach 1996–2016 podczas ekspedycji zrealizowanych na terenie Polski zgromadzono 5154 obiektów. Organizowano również ekspedycje zagraniczne na terenie krajów sąsiednich, podczas których zgromadzono łącznie 8305 obiektów. Materiały zebrane w trakcie ekspedycji po identyfikacji i namnożeniu trafiają do przechowalni długoterminowej lub są zabezpieczane w innej formie. Identyfikację prowadzi się metodami tradycyjnymi na podstawie opracowanych deskryptorów morfologicznych, a także z wykorzystaniem nowoczesnych metod molekularnych.
Słowa kluczowe:
gromadzenie zasobów genowych, ekspedycje krajowe, ekspedycje zagraniczneBibliografia
AEGIS, 2017. Agreed crop-specific standards, http://www.ecpgr.cgiar.org/aegis/aquas-quality-management-system-for-aegis/genebank-standards/agreed-standards/ [dostęp 04.10.2017].
Alercia A., Diulgheroff S. Mackay M., 2015. FAO/Bioversity Multi-Crop Passport Descriptors V.2.1 (MCPD V.2.1). FAO, Bioversity International, Rome.
Bulińska-Radomska Z., Gryziak G., Osińska A., Dostatny D.F., Majtkowski W., Majtkowska G., Kużdowicz K., Sekrecka D., Stypa I., Lebecka R., Święcicki W., Buchwald W., Silska G., Mańkowska G., Doroszewska T., Puchalski J., Kubicka-Matuszewicz H., Bączek K., Niemirowicz-Szczytt K., Piotrowicz-Cieślak A., Żygała E., Paszkiewicz Z., 2014. Gromadzenie i długoterminowe przechowywanie w czystości genetycznej i w stanie żywym genotypów roślin użytkowych (zadanie 1.2). W: E. Arseniuk (red.), Ulepszanie roślin dla zrównoważonych agroekosystemów, wysokiej jakości żywności i produkcji roślinnej na cele nieżywnościowe. Monografie i Rozprawy Naukowe IHAR – PIB 48, 32–51.
Drucker A.G., Appels J., 2016. Value chain development: A silver bullet for agrobiodiversity conservation and use? W: N. Maxted, M.E. Dulloo, B.V. Ford-Lioyd (eds), Enhancing crop genepool use. capturing wild relative and landrace diversity for crop improvement, Part 5. Boston, MA, CA-BI, 362–373.
Dostatny D.F., 2015. Weeds – an important part of the agricultural landscape – building education from scratch. W: Monographs of botanical gardens. Biological diversity in Poland – the challenges and tasks for botanical gardens and gene banks until 2020, t. 2, Warszawa, 121–12.
Dostatny D.F., 2013. Biocenotyczne funkcje chwastów oraz potrzeba ochrony rzadkich i ginących gatunków. W: J. Tyburski, M.K. Kostrzewska (red.), Biologiczna różnorodność ekosystemów rolnych oraz możliwości jej ochrony w gospodarstwach ekologicznych. Pracownia Wydawnicza ElSet, Olsztyn, 323–336.
Dostatny D.F., Dziubiak M., 2011. Genetic resources of cultivated plants in northwest Poland (Polish Pomerania). Plant Div. Evol. 129(3–4), 275–282.
Dostatny D.F., Hodun G., 2010. Znaczenie ekspedycji w ochronie zasobów genowych roślin. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 555, 27–35.
Dostatny D.F., Korzeniowska A., Hodun G., Hodun M., 2014. Ekspedycje Krajowego Centrum Roślinnych Zasobów Genowych przeprowadzone na terenie Polski w latach 2009 – 2011. Pol. J. Agron. 17, 3–10.
Dostatny D.F., Nowosielska D., 2006. Expeditions of the National Centre for Plant Genetic Resources in 2004 (short communications). Plant Breed. Seed Sci. 54, 85–89.
Finkers R., 2016. Improved utilization of crop diversity for rationalized breeding using data interoperability. W: N. Maxted, M.E. Dulloo, B.V. Ford-Lioyd (eds), Enhancing crop genepool use. Capturing wild relative and landrace diversity for crop improvement, Part 7. Boston, MA, CABI, 436–440.
Frese L., Palme A., Neuhaus G., Bulow L., Maxted N., Poulsen G., Kik C., 2016a. On the conservation and sustainable use of plant genetic resources in Europe: A stakeholder analysis. W: N. Maxted, M.E. Dulloo, B.V. Ford-Lioyd (eds), Enhancing crop genepool use. Capturing wild relative and landrace diversity for crop improvement, Part 6, Boston, MA, CABI, 388–400.
Frese L., Palme A., Bulow L., Kik C. 2016b. Towards an improved European plant Germplasm System. W: N. Maxted, M.E. Dulloo, B.V. Ford-Lioyd (eds), Enhancing crop genepool use. Capturing wild relative and landrace diversity for crop improvement, Part 6, Boston, MA, CABI, 401–411.
Genebank Standards for Plant Genetic Resources for Food and Agriculture, 2014. FAO, Rome. E-ISBN 978-92-5-108262-1.
Górski M., 2004. Geneza rozwoju ochrony roślinnych zasobów genowych w Polsce. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 497, 19–25.
Gryziak G., Zaczyński M., Klimont K., 2016. Roślinne zasoby genetyczne i ich wykorzystanie w hodowli i badaniach naukowych. W: D. Łuczycka (red.), Rolnictwo XXI wieku – problemy i wyzwania. Idea Knowledge Future, Wrocław.
Hodgkin T., Demers N., Frison E., 2012. The evolving global system of conservation and use of plant genetic resources for food and agriculture. W: Crop Genetic resources as a Global Commons: Challenges in International Law aand governance. M. Halewood, I. Lopez Noriega, S. Louafi (eds.). Routledge, NY.
Konwencja o różnorodności biologicznej, sporządzona w Rio de Janeiro dnia 5 czerwca 1992 r. (Dz.U. z 2002 r. Nr 184 poz. 1532).
Konwencja o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska (konwencja z Aarhus), ratyfikowana w 2001 r. (Dz. U. z 2003 r. Nr 78 poz. 706).
Kotlińska T., Święcicki W.K., 2004. Ochrona zasobów genowych roślin użytkowych. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 497, 27–35.
Kulpa W., Górski M., 1986. Zasoby miejscowych form roślin uprawnych. Cz. II. Wyniki eksploracji zasobów roślinnych północno-wschodniej części Polski w latach 1977 i 1979. Biul. IHAR 160, 27–45.
Meyer R.S., DuVal A.E., Jensen H.R., 2012. Patterns and processes in crop domestication: an historical review and quantitative analysis of 203 global food crops. New Phytol. 196, 29–48.
Międzynarodowy traktat o zasobach genetycznych roślin dla wyżywienia i rolnictwa, sporządzony w Rzymie dnia 3 listopada 2001 r. (Dz.U. z 2006 r. Nr 159 poz. 1128).
Nowosielska D., Podyma W., 2001. Expeditions of the National Centre for Plant Genetic Resources conducted on the territory of Poland during 1998–99. Materials from EUCARPIA Section Genetic Resources. May 16–20 2001, Poznań.
Nowosielska D., Podyma W., 1998. Ekspedycje Centrum Roślinnych Zasobów Genowych. Zeszyty Probl. Post. Nauk Rol. 463, 145–154.
Oakeshott J.G., Fitt G., Sotherton S., Burdon J.J., Sheppard A., Russell R.J., Zalucki M.I., Heino M., Denison R.F., 2011. Evolution in agriculture: the application of evolutionary approaches to the management of biotic interactions in agro-ecosystems. Evol. Appl. 4, 200–215.
Lazaro A., Fernandez I., Lorenzo de C., 2016. Using landraces in agriculture, food and cooking: Experiences around a large city in Southern Europe. W: N. Maxted, M.E. Dulloo, B.V. Ford-Lioyd (eds), Enhancing crop genepool use. Capturing wild relative and landrace diversity for crop improvement, Part 4. Boston, MA, CABI, 313–317.
Purugganan M.D., Fuller D.Q., 2009. The nature of selection during plant domestication. Nature 457, 843–48.
Rahmanian M., Razavi K., Haghparast R., Salimi M., Ceccarelli S., 2016. Evolutionary plant breeding: A method for rapidly increasing on-farm biodiversity to support. Guelinburg.
Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 30 marca 1993 r. w sprawie wysokości stawek dotacji dla rolnictwa oraz zasad i trybu ich udzielania w 1993 r. Dz.U. 1993, Nr 31 poz. 142.
Sustainable Livelihoods in an Era of Climate Change. W: N. Maxted, M.E. Dulloo, B.V. Ford-Lioyd (eds), Enhancing crop genepool use. Capturing wild relative and landrace diversity for crop improvement, Part 5. Boston, MA, CABI, 354–361.
Subedi A., 2016. Community Biodiversity Management (CBM): A participatory methodology that integrates empowerment, livelihoods and on-farm management of agrobiodiversity. W: N. Maxted, M.E. Dulloo, B.V. Ford-Lioyd (eds), Enhancing crop genepool use. Capturing wild relative and landrace diversity for crop improvement, Part 5. Boston, MA, CABI, 342–353.
The Global Crop Diversity Trust 2006. Foundation for Food Security, http://www.croptrust.org [dostęp: 13.11.2017]
Uchwała Rady Ministrów nr 270 z dnia 26 października 2007 r. w sprawie zatwierdzenia Krajowej strategii ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej oraz programu działań na lata 2007–2013.
Krajowe Centrum Roślinnych Zasobów Genowych, Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin Państwowy Instytut Badawczy, Radzików, 05-870 Błonie
Krajowe Centrum Roślinnych Zasobów Genowych, Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin Państwowy Instytut Badawczy, Radzików, 05-870 Błonie
Krajowe Centrum Roślinnych Zasobów Genowych, Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin Państwowy Instytut Badawczy, Radzików, 05-870 Błonie
Krajowe Centrum Roślinnych Zasobów Genowych, Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin Państwowy Instytut Badawczy, Radzików, 05-870 Błonie
Pracownia Traw Pastewnych i Roślin Motylkowych, Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin Państwowy Instytut Badawczy, Radzików, 05-870 Błonie
Licencja
Artykuły są udostępniane na zasadach CC BY 4.0 (do 2020 r. na zasadach CC BY-NC-ND 4.0)..
Przysłanie artykułu do redakcji oznacza, że nie był on opublikowany wcześniej i nie jest rozpatrywany do publikacji gdzie indziej.
Autor podpisuje oświadczenie o oryginalności dzieła, wkładzie poszczególnych osób i źródle finansowania.
Samoarchiwizacja
Czasopismo Agronomy Science przyjęło politykę samoarchiwizacji nazwaną przez bazę Sherpa Romeo drogą niebieską. Od 2021 r. autorzy mogą samoarchiwizować postprinty artykułów oraz wersje wydawnicze (zgodnie z licencją CC BY). Artykuły z lat wcześniejszych (udostępniane na licencji CC BY-NC-ND 4.0) mogą być samoarchiwizowane tylko w wersji wydawniczej.
