Rumex confertus Willd. – biologia a ekspansja gatunku
Tomasz Stosik
Abstrakt
Pochodzący z obszaru Rosji i Ukrainy szczaw omszony (Rumex confertus Willd.) zajmuje przede wszystkim zbiorowiska ruderalne i łąkowe w dolinach większych rzek. Tam najczęściej osiąga pełen sukces ekologiczny, objawiający się nie tylko zdobyciem nowego przyczół-ka, ale także intensywnym rozwojem populacji i dalszej propagacji.
Celem pracy jest ustalenie cech jego biologii, które umożliwiają zasiedlanie i rozwój populacji w siedliskach łąkowych i ruderalnych. Badania zlokalizowano na obszarze Doliny Fordońskiej, na północ od Bydgoszczy, gdzie Rumex confertus jest obecnie gatunkiem częstym. Szczegółowe analizy dotyczyły głównie przebiegu procesu reprodukcji, struktury demograficznej i konkurencji międzygatunkowej.
Rumex confertus, jak inne gatunki klonalne, rozmnaża się na dwa sposoby. Utrzymuje się w zbiorowisku przez intensywny rozrost i podział struktur podziemnych. Coroczna produkcja licznych owocujących pędów generatywnych zapewnia utrzymywanie się banku nasion i umożliwia dalszą migrację diaspor. Paradoksalnie nawet obfita produkcja zdolnych do kiełkowania nasion nie zapewnia stałego intensywnego dopływu nowych osobników pochodzenia generatywnego. Główną przeszkodą jest brak odpowiednich miejsc do kiełkowania. Niewielkie luki w darni pozwalają co prawda na pojawienie się siewek, ale osobniki w tym stadium nie są jeszcze na tyle silne, aby konkurować z innymi gatunkami. Odzwierciedleniem tego stanu rzeczy jest struktura stanów wiekowych populacji, gdzie dominują wieloletnie, silnie rozbudowane osobniki w stadium generatywnym. Niekiedy jednak w miejscach pozbawionych darni przez pasące się zwierzęta lub zabiegi mechaniczne pojawiają się siewki i kolejne młode stadia rozwojowe. Jeżeli wcześniej nasiona zostaną przeniesione na nowe miejsce, mogą stać się zalążkiem nowej populacji.
Słowa kluczowe:
Rumex confertus, biologia, ekspancjaBibliografia
Almazova D. I., Rabotnov T. A., 1953. K biologii shchavelya konskogo (Rumex confertus Willd.). I. Semennoe razmnozhenie shchavelya konskogo. Byulleten΄ M. Ova Isp. Prirody. Otd. Biologii. 58(6), 47–54.
Alpert P., Bone E., Holzapfel C., 2000. Invasiveness, invasibility and the role of environmental stress in the spread of non-native plants. Perspectives in Plant Ecology Evolution and Systematics. 3(1), 52–66.
Bajtenov M. B., Pavlov N. V., 1960. Polygonaceae Lindll. [in:] Pavlov N. V. (ed.). Flora Kazachstana. Alma-Ata. 3, 90–179.
Ćwikliński E., 1990. Rumex confertus Willd. na terenach kolejowych województw siedleckiego i białopodlaskiego. – Rumex confertus Willd. on by railway grounds of the Siedlce and Biała Podlaska Districts (Central-Eastern Poland). Zesz. Nauk. Wyższej Szkoły Rolniczo-Pedagogicznej w Siedlcach. Nauki Przyrodnicze. 24, 187–199.
Eichler B., Łapczyński K., 1892. Korespondencya do Wszechświata. Wszechświat. 11, 814–815.
Ellis R. H., Hong T. D., Roberts E. H., 1985. Handbook of seed technology for genebanks. Compendium of specific germination information and test recommendations. International Board for Plant Genetic Resources. Rome. II, 546–548.
Falińska K., 1996. Ekologia roślin. Podstawy teoretyczne, populacja, zbiorowisko, procesy. PWN. Warszawa.
Faliński J. B., 1998. Invasive alien plants, vegetation dynamics and neophytism. Phytocoenosis. 10(9), 163–187.
Faliński J. B., 1999a. Długoterminowe badania ekologiczne na stałych powierzchniach. I. Istota, cele, zastosowanie. Wiad. Ekol. 45(3), 207–226.
Faliński J. B., 1999b. Długoterminowe badania ekologiczne na stałych powierzchniach. II. Podstawy i warunki realizacji. Wiad. Ekol. 45(3), 227–246.
Faliński J. B., 2001. Przewodnik do długotrwałych badań ekologicznych. Vademecum Geobotanicum. PWN, Warszawa.
Fereira T. M., Moreira I. S., 1995. The invasive component of a river flora under the influence of mediterranean agricultural systems. [in:] Pyšek P., Prach K., Rejmanek M. and. Wade M. (eds.) Plant invasions – general aspects and special problems. Academic Publishing. Amster-dam. 117–127.
Fijałkowski D., 1966. Zbiorowiska roślinne lewobrzeżnej doliny Bugu w granicach województwa lubelskiego. Annales UMCS, sec. C, 21(17), 247–312.
Fijałkowski D., 1978. Synantropy roślinne Lubelszczyzny. PWN, Warszawa.
Gatsuk L. E., Smirnova O. V., Vorontzova L. I., Zaugolnova L, B., Zhukova L. A., 1980. Age states of plants of various growth forms: a review. J. Ecol., 68, 675–696.
Gudžinskas Z., 1999. Conspectus of alien plant species of Lithuania. 12. Amaranthaceae and Polygonaceae. Botanica Lithuanica. 5(4), 313–326.
Harper J. L., 1977. Population biology of plants. Academic Press. London – New York – San Francisco.
Jehlik V., Sádlo J., Dostálek J., Jarolimova V., Klimeš L., 2001. Chorology and ecology of Rumex confertus Willd. in the Czech Republik. Botanica Lithuanica. 7(3), 235–244.
Jendrzejczak E., 1992. Statystyczne opracowanie wyników doświadczeń [in:] Rudnicki F. (ed.). Doświadczalnictwo rolnicze. Wyd. ATR. Bydgoszcz, 99–194.
Kępczyński K., Fabiszak S., 1974. Materiały do flory powiatów bydgoskiego i chełmińskiego. Acta Univ. N. C. Biol. 16. 33, 13–19.
Kępczyński K., Rutkowski L., 1992. Interesujące zbiorowiska roślinne w Dolinie Dolnej Wisły na odcinku Nowe – Gniew. Acta Univ. N. C. Biol. 79, 187–204.
Koporska H., 1929. Spis roślin rzadziej spotykanych w okolicach Lublina i w niektórych innych miejscowościach województwa lubelskiego. Acta Soc. Bot. Polon. 6, 350–366.
Korczyński M., Misiewicz J., 2003. Flora synantropijna Parku Krajobrazowego Doliny Dolnej Wisły. Flora i Fauna Pomorza i Kujaw. PTB Bydgoszcz. 1, 27–54.
Kornaś J., 1954. Niektóre interesujące rośliny synantropijne znalezione w południowej Polsce w latach 1939–1952. Fragm. Flor. Geobot. 1(1), 632–641.
Kornaś J., 1970. Współczesne zmiany flory polskiej. Wszechświat. 9, 229–234.
Kornaś J., Leśniowska J., Skrzywanek A., 1959. Obserwacje nad florą linii kolejowych i dworców towarowych w Krakowie. Fragm. Flor. Geobot. 5(2), 199–216.
Krasicka-Korczyńska E., Misiewicz J., Stosik T., 2003. The role of Rumex confertus Willd. in the vegetation cover of the Fordon Valley. [in:] Phytogeographical problems of synanthropic plants. Zając A., Zając M., Zemanek B. (eds.), Institute of Botany. Jagiellonian University. Cracow. 245–248.
Kwiatkowska A. J., Symonides E., 1978. Metody pomiaru zagęszczenia populacji roślin wyż-szych. Wiad. Ekol. 24(2), 127–143.
Kwiatkowska A. J., Symonides E., 1980. Przegląd metod oceny typu rozkładu przestrzennego populacji roślinnych. Wiad. Ekol. 26 (1), 26–56.
Misiewicz J., 1971. Flora i zbiorowiska synantropijne Gorzowa Wielkopolskiego i okolicy. Mater. Zakł. Fitosoc. Stos. UW, Warszawa – Białowieża, 27, 65–79.
Misiewicz J., 1976. Flora synantropijna i zbiorowiska ruderalne polskich portów morskich. WSP Słupsk. pp. 321.
Misiewicz J., Stosik T., 2000. Szczaw omszony (Rumex confertus Willd.) – ekspansywny chwast w Dolinie Fordońskiej. Zesz. Nauk. ATR Bydgoszcz. Rolnictwo. 226, 77–84.
Motyka J., 1947. Rozmieszczenie i ekologia roślin naczyniowych na północnej krawędzi zachodniego Podola. Annales UMCS, sec. C, Suppl. 3, 1–400.
Often A., Alm T., 1997. Russehøymol – Rumex confertus Willd. i Norge og tilgrensende strøk av Russland. Blyttia. 55, 189–199.
Pirożnikow E., 1983. Seed bank in the soil of stabilized ecosystem of a deciduous forest (Tilio-Carpinetum) in the Białowieża National Park. Ekol. Pol. 31(l), 145–172.
Pyšek P., Prach K., 1994. How important are rivers for supporting plant invasions? [in:] de Waal L. C., Child L. E., Wade P. M., Brock J. H. (eds.). Ecology and Management of invasive riv-erside plants. John Wiley & Sons Ltd. P. 19–26.
Pyšek P., Sádlo J., Mandák B., 2002. Catalogue of alien plants of the Czech Republic. Preslia. Praha. 74, 97–186.
Rabotnov T. A., Bylova A. M., 1980. Shchavel΄ konskiϊ. Biol. Flora Mosk. Obl. M. Izdvo Mosk. Gos. Univ. 5, 105–124.
Rechinger K. H., 1957. Rumex confertus, p. 374. [in:] Gustav Hegi, Illustrierte Flora von Mitteleuropa. Bd. III/Teil 1, 3, Auflage (Nachdruck der 2. Auflage von 1957. + eines anhanges mit Erganzungen), Herausgegeben von G. Wagenitz 504 S. Paul Parey, Berlin–Hamburg.
Rejmanek M., Richardson D. M., 1996. What atributes make some plant species more invasive? Ecology. 77(6), 1655–1661.
Rojecka N., 1960. Stosunki florystyczne na Kępie Bazarowej pod Toruniem. Rocz. Nauk Rol. ser. A. 80(3), 409–449.
Rostański K., 1960. Interesujące gatunki synantropijne z terenu miasta Wrocławia. Fragm. Flor. Geobot. 6(3), 287–301.
Sendek A., 1974. Antropofity w półnaturalnych zbiorowiskach leśnych Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego. Anthropophytes in seminatural communities of the Upper Silesia Industrial District. Phytocoenosis. 3(3/4), 267–272.
Soó R., 1964, A magyar flóra és vegetáció rendszertani-növényföldrajzi kézikönyve I. – Synopsis systematico – geobotanica florae Vegetationisque Hungariae I. Akadémiai Kiadó. Budapest.
Sowa R., 1962. Niektóre nowe i rzadsze rośliny synantropijne na terenie Łodzi. Zesz. Nauk. UŁ, 13(2), 59–81.
Stosik T., Korczyński M., 2003. Szczaw omszony (Rumex confertus Willd.) w Bydgoszczy [in:] Flora miast. Korczyński M. (ed.). Polskie Towarzystwo Botaniczne Oddział w Bydgoszczy. Bydgoszcz. 143–147.
Trzcińska-Tacik H., 1963. Badania nad zasięgami roślin synantropijnych. 2. Rumex confertus Willd. w Polsce. Fragm. Flor. Geobot. 9(1), 73–84.
Urbański J., 1959. Szczaw omszony (Rumex confertus Willd.) składnikiem flory wielkopolskiej. Przyroda Polski Zachodniej. 3 (3–4), 281–282.
Vasil΄eva L. I., Macenko A. J., 1964. Opredelitiel΄ sornykh rastenij Celinnogo Kraja. Moskva-Leningrad.
Wesołowski M., 1979. Skład gatunkowy i liczba nasion chwastów w glebach południowo-wschodniej Polski. I., Gleby terenów nizinnych. Annales UMCS, sec. E, 34(3), 23–37.
Wesołowski M., 1986. Zapas nasion chwastów w niektórych glebach południowo-wschodniej i środkowej Polski. III Czarnoziemy, mady i rędziny. Annales UMCS, sec. E, 41(5), 45–58.
Wesołowski M., Jędruszczak M., 1987. Nasiona chwastów w kompleksach przydatności rolniczej gleb w makroregionach południowo-wschodniej i środkowej Polski. Annales UMCS, sec E. 42(3), 73–81,
Zając A., Zając M., (eds.) 2001. Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce. Distribution Atlas of Vascular Plants in Poland. Edited by Laboratory of Computer Chorology. Institute of Botany. Jagiellonian University. Kraków.
Zemlinski S. E., 1958. Lekarstvennye rasteniya SSSR. Medgiz. Moskva.
Żukowski W., 1960. Nowe stanowiska roślin synantropijnych ze szczególnym uwzględnieniem Polski północno-zachodniej. Fragm Flor. Geobot. 6(4), 48–488.
Żukowski W., 1961a. Notatki florystyczne z Pomorza Zachodniego. Badania Fizjograficzne nad Polską Zachodnią. 8, 219–230.
Żukowski W., 1961b. Materiały do znajomości flory wschodniej Wielkopolski. Prace Kom. Biol. PTPN. 22(3), 3–30.
Licencja
Artykuły są udostępniane na zasadach CC BY 4.0 (do 2020 r. na zasadach CC BY-NC-ND 4.0)..
Przysłanie artykułu do redakcji oznacza, że nie był on opublikowany wcześniej i nie jest rozpatrywany do publikacji gdzie indziej.
Autor podpisuje oświadczenie o oryginalności dzieła, wkładzie poszczególnych osób i źródle finansowania.
Samoarchiwizacja
Czasopismo Agronomy Science przyjęło politykę samoarchiwizacji nazwaną przez bazę Sherpa Romeo drogą niebieską. Od 2021 r. autorzy mogą samoarchiwizować postprinty artykułów oraz wersje wydawnicze (zgodnie z licencją CC BY). Artykuły z lat wcześniejszych (udostępniane na licencji CC BY-NC-ND 4.0) mogą być samoarchiwizowane tylko w wersji wydawniczej.
