Żyto ozime – gatunek niedoceniany w Polsce. Praca przeglądowa
GRZEGORZ DZIENIS
Katedra Entomologii, Fitopatologii i Diagnostyki Molekularnej Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie pl. Łódzki 5, 10-719 OlsztynAbstrakt
W artykule przeglądowym oparto się na publikacjach naukowych, popularnonaukowych oraz artykułach czasopism branżowych, które dotyczą uprawy żyta ozimego w Polsce i w Europie. Zmniejszanie się areału uprawy tego gatunku jest zjawiskiem występującym w skali globalnej. Ziarno żyta ozimego jest komponentem do produkcji wartościowego pieczywa. Niewielkie wymagania siedliskowe gatunku umożliwiają jego uprawę na słabszych glebach oraz pozwalają mu przetrwać niedogodne warunki zimy, a także okresy niedoboru wody. Niekorzystnym czynnikiem ograniczającym uprawę żyta jest niestabilna koniunktura na rynku zbóż. Przyszłość żyta w Polsce wiąże się z poszukiwaniem coraz wydajniejszych odmian oraz wzrostem spożycia pieczywa żytniego.
Słowa kluczowe:
żyto ozime, bilans żyta w Polsce, przedplon, uprawa roli, nawożenieBibliografia
Adamiak E., Adamiak J., 2013. Reakcja odmian owsa na poziom ochrony w różnych systemach następstwa roślin. Prog. Plant. Prot. 53(3), 483–486.
Bielski S., Jankowski K., Budzyński W., 2014. The energy efficiency of oil seed crops production and their biomass conversion into liquid fuels. Przem. Chem., 93(12), 2270–2273.
Blecharczyk A., Malecka I., Piechota T., 2003. Wpływ płodozmianu, monokultury i nawożenia na zachwaszczenie żyta ozimego. Zesz. Probl. Postęp. Nauk Rol. 490, 23–29.
Brzozowska I., Brzozowski J., 2013. Plon i elementy plonowania pszenżyta ozimego w zależności od metody pielęgnacji i sposobu nawożenia azotem. Fragm. Agron. 30(1), 7–19.
Budzyński W., Jankowski K., Rybacki R., 2005. Organizacyjne i siedliskowo-agrotechniczne uwarunkowania produkcji surowca olejarskiego w wybranych gospodarstwach wielkoobszarowych. Rośl. Oleiste 26(2), 387–406.
Budzyński W., Szulc J., Dubis B., 2004. Plonowanie żyta mieszańcowego i populacyjnego w warunkach zróżnicowanej gęstości łanu i ochrony przed chorobami. Fragm. Agron. 21(4), 74–90.
Buksa K., Nowotna A., Gambus H., Krawontka J., Sabat R., Noga M., 2012. Analiza towaroznawcza i skład chemiczny ziarna wybranych polskich odmian żyta pochodzących z trzech kolejnych lat uprawy. Acta Agrophys. 19(2), 265–276.
Chrzanowska-Drożdż B., Helios W., Kotecki A., Kozak M., Malarz W., Rudko A., 2015. Następczy wpływ mieszanek zbożowo-strączkowych na rozwój i plonowanie pszenicy, żyta i rzepaku ozimego. Wyd. UP we Wrocławiu, 85.
Cwalina-Ambroziak B., Kurowski T.P., Waśkiewicz A., Goliński P., Stępień A., Głosek-Sobieraj M., Perczak A., 2017. The effect of fertiliser treatments on the severity of Fusarium head blight and mycotoxin biosynthesis in winter rye. Arh. Hig. Rada Toksikol. 68(1), 16–26.
Dopka D., 2004a. Ocena ekonomiczna zróżnicowanej uprawy przedsiewnej na przykładzie pszenżyta ozimego. Annales UMCS, sec. E, Agricultura 59(4), 2009–2014.
Dopka D., 2004b. Ocena zróżnicowanej uprawy przedsiewnej na przykładzie pszenżyta ozimego a plonowanie i zmiany składowych plonu. Annales UMCS. sec. E, Agricultura 59(4),2015–2022.
Dubis B., Budzyński W., Glen A., 2008. Nawożenie azotem a plon i jakość technologiczna ziarna żyta. Fragm. Agron. 25(1), 121–133.
Flis K., Procner A., 2015. Technologia gastronomiczna z towaroznawstwem, cz. 2. WSiP, Warszawa.
Golisz E., Wójcik G., 2013. Problemy gorzelni rolniczych i przemysłu bioetanolowego w Polsce. Inż. Roln., 17(2, t. 1), 69–78.
Grabiński J., 2005. Przyszłość żyta w Polsce. Raport Rolny. IUNG, Puławy, 29.
GUS, 2016. Użytkowanie gruntów i powierzchnia zasiewów w 2015 r.
Hodun G., Podyma W., 2007. Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin w rolnictwie. Bibl. Prog. Roln., Warszawa.
Izdebski W., Skudlarski J., Zając S., 2014. Wykorzystanie surowców pochodzenia rolniczego do produkcji biopaliw transportowych w Polsce. Rocz. Nauk. SERiA 16(2), 93–97.
Jankowski K., Dubis B., Budzyński W., Bórawski P., Bułkowska K., 2016. Energy efficiency of crops grown for biogas production in a large-scale farm in Poland. Energy 109, 277–286.
Kordas L., Spyra M., 2013. Ocena stosowania różnych systemów uprawy roli i regeneracji stanowiska na zachwaszczenie żyta ozimego uprawianego w krótkotrwałej monokulturze. Fragm. Agron. 30(2), 87–93.
Kosakowski K., Grzelak M., Kosakowski A., 2013. Wpływ zastosowania preparatów probiotycznych na zdrowotność, jakość oraz plon wybranych roślin. J. Res. Appl. Agric. Eng. 58(3).
Kottmann L., Wilde P., Schittenhelm S., 2016. How do timing, duration, and intensity of drought stress affect the agronomic performance of winter rye? Eur. J. Agron. 75, 25–32.
Kraska P., Pałys E., Krusińska B., 2007. Plon oraz wybrane cechy jakości ziarna żyta ozimego uprawianego w warunkach zróżnicowanej agrotechniki. Fragm. Agron. 1(93), 132–139.
Kucerova J., 2009. Efects of location and year on technological quality and pentosan content in rye. Czech J. Food Sci. 27, 418–424
Kulik T., Fordoński G., Pszczółkowska A., Płodzień K., Olszewski J., 2005. Identyfikacja wybranych gatunków grzybów z rodzaju Fusarium z nasion niektórych gatunków roślin uprawnych metoda tradycyjna i BIO-PCR. Acta Agrobot., 58(2), 33–54.
Kurowski T., Adamiak E., 2007. Occurrence of stem base diseases of four cereal species grown in long-term monocultures. Pol. J. Nat. Sci. 22(4), 574–583.
Łacicowa B., Mazurek J., Miazga D., Miszczulski B., Tarkowski Cz., Tomaszewski A., Weryszko E., Wojcieska-Wyskupajtys U., Wolski T., 1983: Biologia żyta. PWN, Warszawa, ss. 367.
Łyskowski I., 1868. Gospodarz. C.A. Köhler, Brodnica.
Łysoń E., Biel W., 2016. Ocena składu chemicznego ziarna wybranych odmian żyta z uprawy ekologicznej i konwencjonalnej. Żywn. Nauka Technol. Jakość 23(3).
Maciejewska A., Kwiatkowska J., 2005. Wpływ materii organicznej z różnych źródeł na plon oraz zawartość i rozmieszczenie mikroelementów w życie (Secale cereale L.). Fragm. Agron. 22(1), 484–492.
Majchrzak L., Piskier T., 2014. Energy efficiency of hybrid rye cultivation in relation to the manner of soil cultivation. Inż. Rol. 3(151), 85–91.
Masiunas J.B., 2006. Rye as a weed management tool in vegetable cropping systems. W: H.P. Singh, D.R. Batish, R.K. Kohli (red.), Sustainable Weed Management, Haworth Press, New York, 127–158.
Matysiak K., Skrzypczak W., Kaczmarek S., 2013. Porównanie sposobów stosowania regulatorów wzrostu i rozwoju w życie ozimym. Fragm. Agron. 30(1), 78-91.
Miedaner T., Huebner M., 2011. Quality demands for different uses of hybrid rye. 61. Vereinigung der Pflanzenzüchter und Saatgutkaufleute Österreichs Arbeitstagung, Raumberg-Gumpen- stein, Austria, 23–25.11.2010, 45–49.
Noworolnik K., 2009. Wpływ wybranych cech jakości gleby na plonowanie pszenżyta ozimego i żyta ozimego. Acta Agrophys. 14(1), 155–166.
Oczapowski M., 1848. Gospodarstwo wiejskie obejmujące w sobie wszystkie gałęzie przemysłu rolniczego teoretyczno-praktycznie wyłożone, t. 5, Uprawa zbóż i roślin groszkowych dla pożytku praktycznych gospodarzy. Nakł. S.H. Merzbacha Księgarza, Warszawa, 5–27.
Panasiewicz K., Koziara W., Sulewska H., Faligowska A., 2016. Yielding and energy value or winter rye depending on sprinkling irrigation and nitrogen fertilization. Fragm. Agron. 33(3), 57–64.
Piechota T., Sawinska Z., Kowalski M., Majchrzak L., Świtek S., Dopierała A., 2017. Plonowanie i zdrowotność wybranych odmian żyta ozimego uprawianego przeznaczeniem na biogaz. Fragm. Agron. 34(2), 67–74.
Pietruszka M., Szopa J., 2014. Agricultural Distillates from Polish Varieties of Rye. Czech J. Food Sci. 32(4), 406–411.
Rynek zbóż. Stan i Perspektywy, 2017. Nr 52, 43.
Rudnicki F., 2005. Przedplony zbóż a ich plonowanie w warunkach produkcyjnych. Fragm. Agron. 22(2), 172–182.
Sadowski T., Rychcik B., 2007. Porównanie efektów chemicznej i mechanicznej regulacji zachwaszczenia żyta ozimego. Post. Ochr. Rośl. 47(3), 254–257.
Sadowski T., Rychcik B., 2010. Plonowanie i wybrane cechy jakościowe żyta ozimego w okresie przestawiania jego uprawy na system ekologiczny. Annales UMSC, sec. E, Agricultura 65(2), 91–99.
Schittenhelm S., Kraft M., Wittich K.P., 2014. Performance of winter cereals grown on feld-stored soil moisture only. Eur. J. Agron. 52, 247–258.
Shipton P.J., 1975. Take-all in spring-sown cereals under continuous cultivation: disease progress and decline in relation crop succession and nitrogen. Ann. Appl. Biol.1–12.
Skarżyńska A., 2011. Skala produkcji rolniczych działalności produkcyjnych a ich opłacalność. Rocz. Nauk Rol., ser. G 98(1), 7–21.
Skarżyńska A., 2015. Czynniki warunkujące opłacalność produkcji wybranych produktów rolniczych w perspektywie 2020 roku. Warszawa.
Skarżyńska A., 2017. Efektywność techniczna, ekonomiczna i środowiskowa produkcji wybranych produktów roślinnych w regionach rolniczych Polski. Zag. Ekon. Rol. 1, 117–137.
StatJ. 2015. Statistisches Jahrbuch über Ernährung, Landwirtschaft und Forsten der Bundesrepublik Deutschland 2014. Landwirtschaftsverlag, Münster-Hiltrup.
Szawara-Nowak G., 2013. Bioaktywne składniki pieczywa. Towarozn. Probl. Jakości 3, 103–115.
Urban S., 2015. Zmiany w produkcji pasz treściwych w Polsce. Rocz. Nauk. Stow. Ekon. Agrobiz. 17(5), 307–311.
Wachowska U., Rychcik B., Sadowski T., Stasiulewicz-Paluch A.D., 2010. Zdrowotność żyta ozimego uprawianego w systemie konwencjonalnym i ekologicznym z wykorzystaniem bio-preparatu efektywne mikroorganizmy (EM). Prog. Plant Prot. 2(50), 902–906.
Wałkowski T., 2016. Riziko vymrzănĭ řepky ozimĕ v Polsku. Prosprujĭcĭ olejniny. Sbornik referătu z konference katedry rostlinnĕ vŷroby ČZU v Praze, Praha, 6.12.2016.
Wojciechowski W., 2009. Plonowanie żyta ozimego w różnych zmianowaniach. Fragm. Agron. 2, 176–182.
Wyland L.J., Jackson L.E., Chaney W.E., Klonsky K., Koike S.T., Kimple B., 1996. Winter cover crops in a vegetable cropping system: Impacts on nitrate leaching, soil water, crop yield, pests and management costs. Agric. Ecosyst. Environ. 59, 1–17.
Wysokiński A., 2013. Ilość azotu biologicznie zredukowanego przez łubin żółty (Lupinus luteus L.) i jego wykorzystanie przez roślinę następczą-żyto ozime (Secale cereale L.). Wyd. UPH w Siedlcach.
Wyszyński Z., Fiedorowicz A., 2005. Zmienność plonowania żyta ozimego na plantacjach produkcyjnych. Fragm. Agron. 22(1), 701–710.
www.coboru.pl.
www.stat.gov.pl.
Katedra Entomologii, Fitopatologii i Diagnostyki Molekularnej Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie pl. Łódzki 5, 10-719 Olsztyn
Licencja
Artykuły są udostępniane na zasadach CC BY 4.0 (do 2020 r. na zasadach CC BY-NC-ND 4.0)..
Przysłanie artykułu do redakcji oznacza, że nie był on opublikowany wcześniej i nie jest rozpatrywany do publikacji gdzie indziej.
Autor podpisuje oświadczenie o oryginalności dzieła, wkładzie poszczególnych osób i źródle finansowania.
Samoarchiwizacja
Czasopismo Agronomy Science przyjęło politykę samoarchiwizacji nazwaną przez bazę Sherpa Romeo drogą niebieską. Od 2021 r. autorzy mogą samoarchiwizować postprinty artykułów oraz wersje wydawnicze (zgodnie z licencją CC BY). Artykuły z lat wcześniejszych (udostępniane na licencji CC BY-NC-ND 4.0) mogą być samoarchiwizowane tylko w wersji wydawniczej.
