Przejdź do głównego menu Przejdź do sekcji głównej Przejdź do stopki
Baner text

Tom 33 Nr 2 (2024)

Articles

Marek kucmerka (Sium sisarum L.) – pochodzenie i dawne metody uprawy w Polsce

DOI: https://doi.org/10.24326/ah.2024.5507
Przesłane: 5 marca 2025
Opublikowane: 03.04.2025

Abstrakt

Marek kucmerka (Sium sisarum L.) jest rośliną wieloletnią z rodziny selerowatych (Apiaceae), której częścią użytkową są korzenie spichrzowe zebrane w wiązkę. Występuje on w stanie naturalnym w południowo-wschodniej Europie, Azji Zachodniej i na Syberii. Do Polski trafił prawdopodobnie z Rusi lub za pośrednictwem Tatarów, był tu uprawiany i cieszył się popularnością już w średniowieczu. Gościł na stołach królów Jadwigi i Jagiełły (XIV w.), uprawiano go też w ogrodach króla Jana Kazimierza (XVII w.). Od wieku XIX jego popularność zaczęła spadać, choć wymieniany jest jeszcze w niektórych podręcznikach z początku XX wieku. Celem pracy jest zebranie i analiza informacji z polskiej literatury ogrodniczej dotyczących uprawy i wykorzystania marka kucmerki. Zasady uprawy tej rośliny przedstawiono w wielu publikacjach poświęconych roślinom ogrodniczym, ale najczęściej są to tylko krótkie opisy, nie zawsze ze sobą zgodne. Marek kucmerka może być uprawiany z siewu jesiennego i wiosennego, z rozsady oraz przez podział roślin. Nie ma jednak jednoznacznych opinii na temat najlepszej metody uprawy, rozmnażania, a także terminów zbioru czy przechowywania tej rośliny. Przedstawione w artykule informacje pozwalają na ukierunkowanie dalszych badań związanych z przywróceniem tego kiedyś bardzo cenionego warzywa do uprawy i do naszej diety.

Bibliografia

  1. Adrian, O., Culita, S., 2010. Phytocoenotic surveys on some mesotrophic-eutrophic marshes in Eastern Romania. J. Plant Dev. 17.
  2. Brzeziński J., 1910. Hodowla warzyw. Wyd. Gebethner i Wolff, Warszawa–Kraków.
  3. Brzeziński J., 1946. Uprawa warzyw. Wyd. VI. Księgarnia Nakładowa Stefana Kamińskiego, Tow. Oświaty Roln. Księgarnia Rolnicza, Warszawa–Kraków.
  4. Crescentyn P., 1549. Księgi o gospodarstwie y o opatrzeniu rozmnożenia rozlicznych pożytków każdemu stanowi potrzebne. Wyd. u Heleny Florianowey, Kraków.
  5. De Candolle A., 1885. Origin of cultivated plants. Vol. 48. D. Appleton and Company, New York.
  6. Dembińska M., 1999. Food and drink in medieval Poland: rediscovering a cuisine of the past. University of Pennsylvania Press, Philadelphia.
  7. Gostomski A., 1588. Gospodarstwo. Drukarnia Jakuba Siebeneychera, Kraków.
  8. Hafenecker B. (red.), 2016. Historische Kultursorten aus Franken neu entdeckt Biologische Vielfalt für Klein- und andere Gärten. Stadt Nürnberg Umweltamt, Nürnberg.
  9. Haur J.K., 1675. Oekonomika ziemianska generalna. Nakł. Gerzego Schedla, Kraków.
  10. Herget A., 1910. Warzywnictwo. Wyd. Macierzy Polskiej, Lwów.
  11. Jankowski E., 1923. Dzieje ogrodnictwa w Polsce: w zarysie. Nakł. Banku dla Handlu i Przemysłu, Warszawa.
  12. Kaczyński J., 1886. Warzywa w gruncie z 105 drzeworytami. Drukarnia Józefa Sikorskiego, Warszawa.
  13. Kluk K., 1777. Roślin potrzebnych, pożytecznych, wygodnych, osobliwie krajowych, albo które w kraju użyteczne być mogą, utrzymanie, rozmnożenie i zażycie. Tom I z figurami, o drzewach, ziołach ogrodowych, i ogrodach. Drukarnia J.K. Mci i Rzeczypospolitey u XX. Scholarum Pia-rum, Warszawa, 210.
  14. Kluk K., 1788. Dykcyonarz roślinny. T. 3 R–Z. Drukarnia J.K. Mci i Rzeczypospolitey u XX. Scholarum Piarum, Warszawa, 83–84
  15. Köhler P.S., 1987. Nieznane materiały Józefa Rostafińskiego do badań nad historią roślin upraw-nych w Polsce. Zesz. Nauk. UJ, Pr. Bot. 14, 141–154.
  16. Łuczaj Ł.J., Svanberg I., Köhler P., 2011. Marsh woundwort, Stachys palustris L. (Lamiaceae): an overlooked food plant. Genet. Res. Crop Evol. 58(5), 783–793. https://doi.org /10.1007/s10722-011-9710-9
  17. Majewski E., 1891. Słownik nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich, zawierający ludowe oraz naukowe nazwy i synonimy polskie, używane dla zwierząt i roślin od XV-go wieku aż do chwili obecnej: źródłowo zebrane i zestawione z synonimami naukowymi łacińskiemi w podwójnym porządku alfabetycznym i pomnożone porównawczym materiałem, zaczerpniętym z innych języków słowiańskich. T. 1, Słownik polsko-łaciński. Nakładem Prenumeratorów, Warszawa.
  18. Marcin z Urzędowa, 1595. Herbarz polski, to iest O przyrodzeniv zioł y drzew rozmaitych, y innych rzeczy do lekarztw nalezących. Księgi dwoie. Drukarnia Łazarzowa, Kraków.
  19. Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H., Zając A., Zając M., 2020. Vascular plants of Poland. An annotated check-list [Rośliny naczyniowe polski. Adnotowany wykaz gatunków]. Polska Akademia Nauk. Instytut Botaniki im. Władysława Szafera, Kraków
  20. Mitterpacher L., 1787. Gospodarstwo prawdami istotnem y doświadczeniem rzeczywistym stwierdzone [...]. T. 1. Drukarnia Pijarów, Warszawa.
  21. Mükemre M., Dalar A., Taylan Ş. B., Ertaş M., 2022. Sium sisarum L. var. lancifolium (M. Bieb.) Thella traditional spice from eastern Anatolia: chemical composition and biological activities. Int. J. Second. Metab. 9(3), 268–277. https://doi.org/10.21448/ijsm.1066904
  22. Nehring E., 1928. Szparag i warzywa korzeniowe. Encyklopedia Gospodarstwa Wiejskiego, 99–100. Nakł. Księgarni Rolniczej, Warszawa.
  23. Nowiński M., 1977. Dzieje roślin i upraw ogrodniczych. PWRiL, Warszawa.
  24. Piekosiński F., 1896. Rachunki dworu króla Władysława Jagiełły i królowej Jadwigi z lat 1388–1420. Akademia Umiejętności, Kraków.
  25. Rostafiński J., 1883. Odezwa. Czas 157, 2–3.
  26. Rostafiński J., 1884. Kucmerka (Sium sisarum) pod względem geograficzno-botanicznym i historyi kultury. Druk. Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, 22.
  27. Rostafiński J., 1885. Kucmerka. Niwa 14, 27(242), 95–105.
  28. Rostafiński J., 1891. Słowo wstępne od wydawcy. [W:] Zawacki T., Memoriale oeconomicum. Reprint. Biblijoteka Pisarzów Polskich, Wyd. Akademii Umiejętności, Kraków.
  29. Rostafiński J., 1928. Królewskie ogrody botaniczne króla Jana Kazimierza w Warszawie oraz systematyczny spis roślin tamże hodowanych. Wyd. Uniwersytetu Jagiellońskiego Kraków.
  30. Rutkowski L., 1998. Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa.
  31. Samp M., 2022. Ruskie żony polskich władców. Wydawnictwo Lira, Warszawa.
  32. Strumiłło J., 1823. Ogrody północne czyli zbiór wiadomości o rozmnażaniu i pielęgnowaniu drzew owocowych i roślin ozdobnych, o inspektach, oranżeryach i trybhausach, oraz o utrzymaniu roślin kwiatowych w pokojach. Wyd. 2 pomnożone dodatkami. Nakł. i druk. A. Marcinkowskiego, Wilno.
  33. Strzelecki A., 1887. Kalendarz rolniczy wydany staraniem Antoniego Strzeleckiego na 1887 rok. Cz. 2. Nakładem Autora, Warszawa.
  34. Syreniusz S., 1613. Zielnik Herbarzem z ięzyka Łacinskiego zowią. Drukarnia Bazylego Skalskiego, Kraków.
  35. Szafer, W., Kulczyński, S., Pawłowski, B., 1986. Rośliny polskie. Cz. 1. PWN, Warszawa.
  36. Tutin T.G., Heywood V.H., Burges N.A., Moore D.M., Valentine D.H., Walters S.M., Webb D.A., 2010. Flora Europaea. Vol. 2. Rosaceae to Umbelliferae. Cambridge University Press, Cambridge.
  37. Wyżycki J.G., 1845. Zielnik ekonomiczno-techniczny. T. 2. Nakładem Autora, Drukiem Józefa Zawadzkiego, Wilno.
  38. Zawacki T., 1616. Memoriale oeconomicum. Reprint 1891. Biblijoteka Pisarzów Polskich, Wyd. Akademii Umiejętności, Kraków.
  39. Zdanowicz A., Bohusz Szyszko M., Filipowicz J., Tomaszewicz W., Trentowski B., 1856. Słownik języka polskiego [słownik wileński], Wyd. Maurycy Olgelbrand, Wilno.
  40. Zieliński I., 1817. Ogrodnictwo praktyczne czyli sposób hodowania jarzyn, drzew owocowych i kwiatów bez pomocy doskonałego ogrodnika. Wyd. Drukarnia Łomżyńska, Łomża.

Downloads

Download data is not yet available.

Inne teksty tego samego autora

1 2 > >>