Zasoby zielarskie w agrocenozach Mińskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu
TERESA SKRAJNA
Katedra Ekologii Rolniczej, Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach, ul. Konarskiego 2, 08-110 SiedlceAGNIESZKA BOGUSZ
Katedra Ekologii Rolniczej, Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach, ul. Konarskiego 2, 08-110 SiedlceAbstrakt
W sezonach wegetacyjnych 2012–2014 przeprowadzono inwentaryzację florystyczną agrocenoz (MOChK), której głównym celem było określenie składu gatunkowego, częstości występowania, zasobności stanowisk oraz możliwości wykorzystania roślin o właściwościach leczniczych. Badania polegały na wykonaniu zdjęć fitosocjologicznych metodą Braun-Blanqueta. W wyniku analizy zgromadzonego materiału stwierdzono występowanie 116 gatunków chwastów – ziół. Pod względem pochodzenia liczbowo przeważały rośliny rodzime – apofity (80 gatunków – 68,9%) nad antropofitami (36 gatunków – 31,1% ogólnej liczby stwierdzonych gatunków). Wśród apofitów dominowały apofity łąkowe (28 gatunków) oraz pochodzące z siedlisk wilgotnych i murawowych (po 19 gatunków). Z obcych gatunków zdecydowanie najliczniej występowały archeofity (30 gatunków). W analizowanej florze zielarskiej większy udział miały gatunki wieloletnie – byliny (61 gatunków) niż gatunki krótkotrwałe (55 gatunków). Dominującą formą życiową były terofity (51 gatunków) i hemikryptofity (41 gatunki). Rośliny zielarskie agrocenoz MOChK najczęściej zaliczane były do gatunków bardzo rzadkich, rzadkich i dość rzadkich (61 gatunków) występujących z niewielkim pokryciem powierzchni. Gatunków bardzo pospolitych i pospolitych było 37. Wśród nich duże pokrycie osiągało 8 gatunków (Chenopodium album, Stellaria media, Gnaphalium uliginosum, Galinsoga parviflora, Anthemis arvensis, Centaurea cyanus, Elymus repens i Viola arvensis). Wśród stwierdzonych chwastów – ziół najbardziej liczną grupę stanowiły gatunki, które do celów farmaceutycznych mogą dostarczać ziele jako surowiec (57 gatunków); były to np.: Epilobium parviflorum, Galeopsis tetrahit, Descurainia sophia, Gnaphalium uliginosum, Hypericum humifusum. W grupie roślin leczniczych stwierdzono 12 gatunków rzadkich i zagrożonych – w regionie i w kraju, m.in. Agrostemma githago, Centaurium pulchellum, Consolida regalis, Hypericum humifusum i Herniaria glabra. Ponadto Helichrysium arenarium i Centaurium pulchellum objęte są ochroną gatunkową.
Słowa kluczowe:
: tereny prawnie chronione, uprawy rolnicze, chwasty – zioła, gatunki rzadkieBibliografia
Bańkowski Cz., Serwatka J., 1972. O chwastach i ich zastosowaniu. PZWL, Warszawa.
Bomanowska A., 2003. Chwasty – rośliny lecznicze we florze segetalnej Kampinoskiego Parku Narodowego. Pam. Puł. 134, 33–40.
Bomanowska A., 2006. Wybrane cechy flory segetalnej Kampinoskiego Parku Narodowego. Pam. Puł. 143, 27–35.
Bomanowska A., 2010. Threat to arable weeds in Poland in the light of national and regional red lists. Plant Breeding and Seed Science 61, 55–74. DOI: 10.2478/v10129-010-0013-7
Broda B., Mowszowicz J., 2000. Guide to determination of medicinal, poisonous and usable plants. Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa.
Dziennik Ustaw, 2014. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin. Dz.U. 2014, poz. 1409.
Farmakopea Polska X, 2014. T. 1. Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne. Warszawa, 1335–1647.
Frohne D., 2010. Leksykon roślin leczniczych. Red. wyd. pol. A. Noculak Palczewska. MedPharm Polska, Wrocław.
Głowacki Z., Falkowski M., Krechowski J., Marciniuk J., Marciniuk P., Nowicka-Falkowska K., Wierzba M., 2003. Czerwona lista roślin naczyniowych Niziny Południowopodlaskiej. Chroń. Przyr. Ojcz. 59(2), 5–41.
Kondracki J., 2002. Regiony klimatyczne Polski. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa, 201–204.
Kora M., 1996. Zielona medycyna. Apiterapia, homeopatia, ziołolecznictwo. Przewodnik pacjenta. Wyd. 2 uzup. Oficyna Wydawnicza Eko-Vital, Warszawa.
Kowalik K.A, Bacler-Żbikowska B.D., 2016. Materiały do flory roślin naczyniowych Wyżyny Śląskiej ze szczególnym uwzględnieniem roślin leczniczych. Część 1. Dolina Potoku Psarskiego. Ann. Acad. Med. Siles. (online); 70, 103–112, DOI:10.18794/aams/60855.
Kozłowski J., Adamczak A., Buchwald W., Forycka A., 2008. Zasoby roślin zielarskich w stanie naturalnym w Polsce i możliwości ich wykorzystania. Panacea 3(24), 9–11.
Kozłowski J., Buchwald W., Szczyglewska D. 2003. Zmienna rola i znaczenie roślin oraz surowców roślinnych w fitoterapii polskiej w XX w. ,,Farmacja Polska”, 59(13),609-616.
Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H., Zając A., Zając M., 2002. Flowering plants and pteridophytes of Poland – a checklist. W: Z. Mirek (red.), Biodiversity of Poland 1, W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków.
Oliwa J., Baran J., Barabasz-Krasny B., Możdżeń K., 2016. Ocena możliwości pozyskiwania roślin leczniczych ze stanu naturalnego na przykładzie gminy Żurawica (woj. podkarpackie, południowa Polska). Ann. UMCS sec. EEE Horticultura 26(4), 53–65.
Podlewski J., Chwalibogowska-Podlewska A., 2010. Leki współczesnej terapii. T. 2. Medical, Tribune Polska, Warszawa, 927–977.
Rutkowski L., 2007. Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.
Rzymowska Z., Skrzyczyńska J., 2003. Rośliny lecznicze w agrocenozach Podlaskiego Przełomu Bugu. Pam. Puł. 134, 179–190.
Skrajna T., 2010. Medicinal plants in segetal communities of the Kałuszynska Upland. Plant Breed. Seed Sci. 61, 105–114, DOI: 10.2478/v10129-010-0017-3.
Skrzyczyńska J., Affek-Starczewska A., 2000. Rośliny lecznicze w zbiorowiskach segetalnych Wysoczyzny Kałuszyńskiej. Fragm. Agron. 17, 2(66), 8–99.
Szafer W., Pawłowski B., 1972. Geobotaniczny podział Polski. W: Szata roślinna Polski II. PWN, Warszawa, 78–80.
Tokarska-Guzik B., Dajdok Z., Zając M., Zając A., Urbisz A., Danielewicz W., Hołdyński Cz., 2014. Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych. Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, Warszawa.
Warcholińska A.U., 1994. List of threatened segetal plant species in Poland. W: S. Mochnacký, A. Terpó (eds), Anthropization and environment of rural settlements. Flora and vegetation. Proceedings of International Conference, Sátoraljaújhely, 206–219. Botanical Garden of P. J. Šafárik University, Košice.
Woś A., 1999. Klimat Polski. Wyd. Nauk. PWN Warszawa, 183–224.
Zając M., Zając A., 2014. Survival problems of archaeophytes in the Polish flora. Biodiv. Res. Conserv. 35, 47–56. DOI 10.2478/biorc-2014-0015
Zając M., Zając A., Tokarska-Guzik B., 2009. Extinct and endangered archaeophytes and the dynamics of their diversity in Poland. Biodiv. Res. Conserv. 13, 17–24, DOI:10.2478/ v10119-009-0004-4
Zarzycki K., Szeląg Z., 2006. Red list of the vascular plants in Poland. W: Z. Mirek, K. Zarzycki, W. Wojewoda, Z. Szeląg (red.), Red list of plants and fungi in Poland, W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Science, Krakow, 9–20.
Ziemińska-Smyk M., Trąba Cz., 2003. Udział gatunków leczniczych w zbiorowiskach zbóż otuliny Roztoczańskiego Parku Narodowego. Pam. Puł. 137, 263–269.
Katedra Ekologii Rolniczej, Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach, ul. Konarskiego 2, 08-110 Siedlce
Katedra Ekologii Rolniczej, Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach, ul. Konarskiego 2, 08-110 Siedlce
Licencja
Artykuły są udostępniane na zasadach CC BY 4.0 (do 2020 r. na zasadach CC BY-NC-ND 4.0)..
Przysłanie artykułu do redakcji oznacza, że nie był on opublikowany wcześniej i nie jest rozpatrywany do publikacji gdzie indziej.
Autor podpisuje oświadczenie o oryginalności dzieła, wkładzie poszczególnych osób i źródle finansowania.
Samoarchiwizacja
Czasopismo Agronomy Science przyjęło politykę samoarchiwizacji nazwaną przez bazę Sherpa Romeo drogą niebieską. Od 2021 r. autorzy mogą samoarchiwizować postprinty artykułów oraz wersje wydawnicze (zgodnie z licencją CC BY). Artykuły z lat wcześniejszych (udostępniane na licencji CC BY-NC-ND 4.0) mogą być samoarchiwizowane tylko w wersji wydawniczej.
