Charakterystyka szkód łowieckich wyrządzanych przez sarny (Capreolus capreolus L. 1758) w uprawach malin
Weronika Maślanko
Katedra Etologii Zwierząt i Łowiectwa, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, Akademicka 13, 20-950 Lublin, PolskaKatarzyna Olesińska
Katedra Chemii Rolnej i Środowiskowej, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, Akademicka 15, 20-950 Lublin, PolskaMichał Gazda
Nadleśnictwo Puławy, ul. Żyrzyńska 8, 24-100 Puławy, PolskaAbstrakt
Szkody łowieckie czynione w uprawach i płodach rolnych to problem zarówno plantatorów, jak i instytucji odpowiedzialnych za wypłacanie odszkodowań. Z uwagi na szereg czynników, takich jak wzrost liczebności populacji gatunków jeleniowatych, ich preferencje żerowe oraz ewolucja behawioru spowodowana działalnością człowieka czy zmiany w rolnictwie, problem ten będzie narastał, stanowiąc wyzwanie dla obu stron. Sarny, o aktualnej liczebności szacowanej na ok. 891 tys. sztuk w Polsce, są gatunkiem terytorialnym wybierającym żer o wysokiej jakości, co czyni z nich (obok innych jeleniowatych) duże zagrożenie dla plantacji malin, szczególnie w Polsce będącej liderem rynku w Unii Europejskiej. Celem artykułu było usystematyzowanie informacji dotyczących sposobu wyceny szkód łowieckich w uprawach malin zgodnie z obowiązującym stanem prawnym wraz z uwypukleniem cech sarny europejskiej oraz maliny właściwej, które mają bezpośredni wpływ na powstawanie tego typu szkód. We wnioskach podkreślono, iż rzetelna wycena szkód łowieckich, oparta na wiedzy rolniczej i doświadczeniu szacujących, pozwoli ograniczać konflikty między plantatorami a podmiotami odpowiedzialnymi za wypłatę odszkodowań. Równie istotne jest jednak zaplanowanie i podejmowanie skutecznych metod prewencyjnych celem ochrony plantacji malin od zgryzień czynionych przez zwierzynę grubą oraz podjęcie inicjatywy współpracy pomiędzy stronami.
Słowa kluczowe:
Rubus L, malina właściwa, szkody łowieckie, zwierzęta łowne, Capreolus capreolus L, sarnaBibliografia
Antoń-Jucha A., 2021. Mało chętnych do zbierania owoców. Zastąpi ich ta supermaszyna. https://www.dziennikwschodni.pl/rolnictwo/superkombajn-zastapi-zbieraczy,n,1000292960.html [dostęp: 04.03.2022].
Baranowska A., Radwańska K., Zarzecka K., Gugała M., Mystkowska I., 2015. Właściwości prozdrowotne owoców maliny właściwej (Rubus idaeus L.). Probl. Hig. Epidemiol. 96(2), 406−409.
Błaszczyk J., 2022. Czemchanie. W: Encyklopedia leśna. https://www.encyklopedialesna.pl/haslo/czemchanie [dostęp: 27.02.2022].
Bogacz D., Dudkiewicz D.K., Durbas-Nowak D., Gawin P., Gorgoliński D., Kleszowski M., Kleszowski M., Pawlikowski S., Pełka J., Tokarski Z., Tworzydło P., 2017. Zwierzęta łowne w Polsce. Sarna europejska. W: D. Bogacz (red.), Wielka Ilustrowana Księga Łowiectwa: tradycje, prawo, zwierzyna. Wyd. Arkadia, Chorzów, 138−148.
Borowski Z., Błaszczyk J., 2015. Formy i skala oddziaływania zwierzyny na las. Materiały konferencyjne „Łowiectwo w zrównoważonej gospodarce leśnej”. Sękocin Stary, 17−19.03.2015, 141−149.
Bryla D.R., Kaufman D., Strik B., 2008. Effects of irrigation method and level of water application on fruit size and yield in red raspberry (Rubus idaeus L.) during the first year of full production. HortScience 43, 1112.
Bushakra J.M., Stephens M.J., Atmadjaja A.N., Lewers K.S., Symonds V.V., Udall J.A., Chagné D., Buck E.J., Gardiner S.E., 2012. Construction of black (Rubus occidentalis) and red (R. idaeus) raspberry linkage maps and their comparison to the genomes of strawberry, apple, and peach. Theor. Appl. Genet. 125, 311–327. https://doi.org/10.1007/s00122-012-1835-5 DOI: https://doi.org/10.1007/s00122-012-1835-5
Danek J., 2014. Uprawa maliny i jeżyny. Hortpress, Warszawa, 1−98.
Duncan P., Tixier H., Hofmann R.R., Lechnar-Doll M., 1998. Feeding strategies and the physiology of digestion in roe deer. W: R. Andersen, P. Duncan, J. Linnell (red.), The European roe deer: the biology of success. Scandinavian University Press, Oslo–Stockholm–Copenhagen–Oxford–Boston, 91−116.
Dziedzic R., 2011. Biologia wybranych gatunków kopytnych. Sarna europejska. W: R. Dziedzic (red.), Łowiecki podręcznik selekcjonera. Oficyna Wydawnicza Forest, Józefów, 31−38.
Dziedzic R., 2015. Biologia podstawowych gatunków zwierząt łownych. Sarna. W: K. Zalewski (red.), Szkody łowieckie. Podręcznik. Oficyna Wydawnicza Forest, Józefów, 41−55.
Flis M., 2009. Wielkość szkód wyrządzanych przez dziki w uprawach rolniczych w obwodzie łowieckim polnym w latach 1999–2000 i 2008–2009. Biul. IHAR 254, 179−187.
Flis M., 2010. Zmienność wielkości szkód wyrządzanych przez dziki w zróżnicowanych strukturach agrocenoz. Biul. IHAR 256, 193−204.
Flis M., 2011. Zróżnicowanie szkód wyrządzanych przez dzikie zwierzęta w warunkach obwodu łowieckiego leśnego – nr 123. Biul. IHAR 262, 215−224.
Flis M., 2015. Prewencja szkód wyrządzanych przez dzikie zwierzęta w uprawach rolniczych. W: K. Zalewski (red), Szkody łowieckie. Podręcznik. Oficyna Wydawnicza Forest, Józefów, 35−40.
Gruca Z., 1997. Wpływ nawadniania na wzrost i plonowanie borówki wysokiej. Materiały konferencyjne. I Ogólnopolska Konferencja Borówkowa, Skierniewice, 25.06.1997, 53−55.
GUS, 2011. Leśnictwo 2011. Warszawa.
GUS, 2012. Leśnictwo 2012. Warszawa.
GUS, 2013. Leśnictwo 2013. Warszawa.
GUS, 2014. Leśnictwo 2014. Warszawa.
GUS, 2015. Leśnictwo 2015. Warszawa.
GUS, 2016. Leśnictwo 2016. Warszawa.
GUS, 2017. Leśnictwo 2017. Warszawa.
GUS, 2018. Rocznik Statystyczny Leśnictwa. Warszawa.
GUS, 2019. Rocznik Statystyczny Leśnictwa. Warszawa.
GUS, 2020. Rocznik Statystyczny Leśnictwa. Warszawa.
GUS, 2021. Rocznik Statystyczny Leśnictwa. Warszawa.
Jagodnik, 2016. Uprawa malin, https://jagodnik.pl/uprawa-malin/ [dostęp: 03.03.2022].
Jaworska K., 2007. Szkody łowieckie w sadownictwie. Owoce, Warzywa, Kwiaty 22, 30−32.
Jezierski W., 1996. Powstawanie szkód łowieckich w świetle teorii ekologii. Sylwan 140(1), 105−114.
Kalendarz Rolników, 2020. Jak ochronić uprawy przed dziką zwierzyną? https://www.kalendarzrolnikow.pl/5398/jak-ochronic-uprawy-i-ogrody-przed-sarnami-jeleniami-czy-dzikami [Dostęp: 03.03.2022].
Karpiński M., 2013. Charakterystyka populacji saren (Capreolus capreolus) z wybranych łowisk leśnych i polnych Wyżyny Lubelskiej z wykorzystaniem parametrów morfometrycznych i genetycznych. Rozpr. Nauk. UP w Lublinie, Lublin, 1−94.
Kifer U., 2015. Ile jest dzika w dziku? Echa leśne 2(620), 18−20.
Kniżewska W., Rekiel A., 2015. Ocena zróżnicowania szkód łowieckich powodowanych przez dzika europejskiego (Sus scrofa L.) na terenie dwóch obwodów łowieckich o charakterze leśnym w sezonach 2005/2006 i 2012/2013. Rocz. Nauk. Pol. Tow. Zootech. 11(3), 81−93.
Koszański Z., Rumasz-Rudnicka E., 2008. Efekty nawadniania roślin jagodowych. Acta Agroph. 11(2), 437−442.
Kowalczuk J., Zarajczyk J., Leszczyński N., 2008. Analiza jakości zbioru malin kombajnem „Natalia” firmy Weremczuk. Inż. Roln. 2(100), 89−93.
Kozdrowski R., Dubiel A., 2004. Biologia rozrodu dzika. Med. Weter. 60, 1251−1253.
Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa, 2018. Rynek owoców w Polsce. https://www.kowr.gov.pl/uploads/pliki/wydawnictwa/rynek_owocow_kowr_2018.pdf [dostęp: 04.03.2022].
Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa, 2021. Polska liderem na rynku malin w Unii Europejskiej. https://www.kowr.gov.pl/uploads/pliki/aktualnosci/Polska%20liderem%20na%20rynku%20malin%20w%20Unii%20Europejskiej.pdf [dostęp: 01.03.2022].
Król K., Orzeł A., Jagła J., 2008. Ocena dwudziestu odmian maliny i jeżyny w warunkach Polski południowej. Zesz. Nauk. Inst. Sad. Kwiac. 16, 125−134.
Malicki M., 2019. Dzika zwierzyna na plantacjach. https://jagodnik.pl/dzika-zwierzyna-na-plantacjach/ [dostęp: 03.03.2022].
Markuszewski B., 2010. Opinia z zakresu rolnictwa (sadownictwa) w sprawie oceny plantacji w rolnictwie ekologicznym upraw sadowniczych orzecha włoskiego, jarzębu pospolitego i dzikiego bzu czarnego. Zlec. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.
Markuszewski B., 2018. Szkody w sadach i na plantacjach wyrządzane przez zwierzynę. W: D. Zalewski (red.), Straty i szkody wyrządzane przez dzikie zwierzęta w gospodarce rolnej, leśnej i rybackiej, 107−117.
Michałek Ł., Neuweiler R., 2003. Produkcja malin deserowych w Szwajcarii. Hasło Ogrodnicze 05, 31−32.
Moser B., Schutz M., Hindenlang K.E., 2006. Importance of alternative food resources for browsing by roe deer on deciduous trees: The role of food availability and species quality. For. Ecol. Manag. 226, 248–255. https://doi.org/10.1016/j.foreco.2006.01.045 DOI: https://doi.org/10.1016/j.foreco.2006.01.045
Moser B., Schutz M., Hindenlang K.E., 2008. Resource selection by roe deer: Are windthrow gaps attractive feeding places? For. Ecol. Manag. 255, 1179–1185. https://doi.org/10.1016/j.foreco.2007.10.023 DOI: https://doi.org/10.1016/j.foreco.2007.10.023
Moser B., 2019. Dane niepublikowane.
Szkody łowieckie coraz boleśniej dotykają polskich rolników, 2021. Okiem Rolnika, https://www.okiemrolnika.pl/prawo-i-finanse/item/8091-szkody-lowieckie-coraz-bolesniej-dotykaja-polskich-rolnikow [dostęp: 05.03.2022].
Ophoven E., 2006. Zwierzęta łowne. Muza, Warszawa.
Ostrowski W., Zdzieszyńska R., 1991. Zakładanie i prowadzenie towarowej plantacji malin. Instrukcja upowszechniona 4/91, AR Szczecin.
Panek M., 2019. Sytuacja zwierząt łownych w Polsce. Wyniki monitoringu. http://www.czempin.pzlow.pl/palio/html.wmedia?_Instance=pzl_www&_Connector=palio&_ID=5853&_CheckSum=1659098557 [dostęp: 13.02.2022].
Paszke G., 2020. Uprawa malin. Lubuski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Kalsku, https://lodr.pl/images/stories/wydawnictwa/ulotki/2020/UPRAWA_MALIN.pdf [dostęp: 04.03.2022].
Pielowski Z., 1977. Das Rehwild – Wild der Zukunft in der Agrarlandschaft. Beitr. Jagd. Wildforsch. 10, 193−200.
Rabcewicz J., 2013. Perspektywy mechanicznego zbioru owoców pestkowych i jagodowych. https://www.sad24.pl/artykuly/perspektywy-mechanicznego-zbioru-owocow-pestkowych-i-jagodowych/ [dostęp: 04.03.2022].
Rejestr środków ochrony roślin dopuszczonych do obrotu zezwoleniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi, aktualizacja 28.01.2022 r. https://www.gov.pl/web/rolnictwo/rejestr-rodkow-ochrony-roslin [dostęp: 04.03.2022].
Richarz K., 2007. Tropy i ślady zwierząt. Wydawnictwo RM, Warszawa, 1−192.
RHS, 2019. The Royal Horticultural Society. https://www.rhs.org.uk/advice/profile?pid=184 [dostęp: 04.03.2022].
Rolbiecki S., Rolbiecki R., Rzekanowski C., 2002. Effect of micro-irrigation on the growth and yield of raspberry (Rubus idaeus L.) cv. ‘Polana’ grown in very light soil. Acta Hortic. 585, 653−657. https://doi.org/10.17660/ActaHortic.2002.585.108 DOI: https://doi.org/10.17660/ActaHortic.2002.585.108
Rolbiecki S., Rzekanowski C., 1997. Influence of sprinkler and drip irrigation on the growth and yield of strawberries on sandy soil. Acta Hortic. 439(22), 664−672. https://doi.org/10.17660/ActaHortic.1997.439.112 DOI: https://doi.org/10.17660/ActaHortic.1997.439.112
Romanowski J., 2007. Poznajemy tropy i ślady zwierząt. Oficyna Wydawnicza MULTICO, Warszawa.
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 marca 2005 r. w sprawie określenia okresów polowań na zwierzęta łowne (Dz.U. z 2005 r. Nr 48, poz. 459).
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2019 r. w sprawie szczegółowych warunków szacowania szkód w uprawach i płodach rolnych (Dz.U. z 2019 r., poz. 776). Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 15 września 2020 r. w sprawie wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę oraz wysokości minimalnej stawki godzinowej w 2021 r. (Dz.U. z 2020 r., poz. 1596).
Rozporządzenie Wykonawcze Komisji (UE) nr 543/2011 z dnia 7 czerwca 2011 r. ustanawiające szczegółowe zasady stosowania rozporządzenia Rady (WE) nr 1234/2007 w odniesieniu do sektora owoców i warzyw oraz sektora przetworzonych owoców i warzyw (Dz.U. L 299 z 16.11.2007 ze zm.).
Rumasz-Rudnicka E., Koszański Z., Podsiadło C., 2005. Wpływ nawadniania kroplowego i nawożenia azotem na plonowanie malin uprawianych na glebie lekkiej. Inż. Roln. 4(64), 201−206.
Rynek owoców i warzyw świeżych, 2021. https://www.gov.pl/web/rolnictwo/rynek-owocow-i-warzyw-swiezych [dostęp: 04.03.2022].
Jakie stawki za zbiór maliny jesiennej?, 2021. https://www.sadyogrody.pl/prawo_i_dotacje/104/jakie_stawki_za_zbior_maliny_jesiennej,27255.html [dostęp: 04.03.2022].
Skrzydłowski T., 2022. http://www.poznajtatry.pl/?strona,doc,pol,glowna,1387,0, 1071,1,1387,ant.html [dostęp: 04.03.2022].
Sporek M., 2014. Szkody łowieckie w uprawach rolnych. J. Agribus. Rural Dev. 2(32), 181−188.
Stachura W., 2019. Nowe technologie w uprawie malin. Broszura. Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie, Oddział w Radomiu.
Stróżczyński A., 2012. Czynniki wpływające na nasilenie uszkodzeń. https://www.laspolski.pl/s/19/2226/2226-czynniki-wplywajace-na-nasilenie-uszkodzen [dostęp: 04.03.2022].
Ustawa z dnia 13 października 1995 r. Prawo łowieckie (Dz. U. z 2021 r., poz. 1718 ze zm.). Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. z 2004 r. Nr 92, poz. 880 ze zm.).
Valentinuzzi F., Pii Y., Mimmo T., Savini G., Curzel S., Cesco S., 2018. Fertilization strategies as a tool to modify the organoleptic properties of raspberry (Rubus idaeus L.) fruits. Sci. Hortic. 240, 205–212. https://doi.org/10.1016/j.scienta.2018.06.024 DOI: https://doi.org/10.1016/j.scienta.2018.06.024
Weremczuk FMR, 2018. Natalia-V Kombajn do zbioru malin jesiennych. https://weremczukagro.com/wp-content/uploads/2018/04/NATALIA-V.pdf [dostęp: 04.03.2022].
Węgorek P., Giebel J., 2005. Szkody łowieckie – uwarunkowania i możliwości zapobiegania. Instytut Ochrony Roślin, Poznań.
WPN, 2022. Woliński Park Narodowy. http://www.wolinpn.pl/monografie.php?mid=4 [dostęp: 04.03.2022].
Zalewski D., Markuszewski B., Wójcik M., 2020. Szkody w gospodarce wyrządzane przez dzikie zwierzęta. Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, 1–96.
Zmarlicki K., 2003. Ekonomiczne aspekty mechanicznego zbioru malin. https://www.ogrodinfo.pl/ogrodinfo/ekonomiczne-aspekty-mechanicznego-zbioru-malin/ [dostęp: 04.03.2022].
Katedra Etologii Zwierząt i Łowiectwa, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, Akademicka 13, 20-950 Lublin, Polska
Katedra Chemii Rolnej i Środowiskowej, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, Akademicka 15, 20-950 Lublin, Polska
Nadleśnictwo Puławy, ul. Żyrzyńska 8, 24-100 Puławy, Polska
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Artykuły są udostępniane na zasadach CC BY 4.0 (do 2020 r. na zasadach CC BY-NC-ND 4.0)..
Przysłanie artykułu do redakcji oznacza, że nie był on opublikowany wcześniej i nie jest rozpatrywany do publikacji gdzie indziej.
Autor podpisuje oświadczenie o oryginalności dzieła, wkładzie poszczególnych osób i źródle finansowania.
Samoarchiwizacja
Czasopismo Agronomy Science przyjęło politykę samoarchiwizacji nazwaną przez bazę Sherpa Romeo drogą niebieską. Od 2021 r. autorzy mogą samoarchiwizować postprinty artykułów oraz wersje wydawnicze (zgodnie z licencją CC BY). Artykuły z lat wcześniejszych (udostępniane na licencji CC BY-NC-ND 4.0) mogą być samoarchiwizowane tylko w wersji wydawniczej.
