Obszary chronione ostoją rzadkich i zagrożonych gatunków flory segetalnej na przykładzie Wigierskiego Parku Narodowe-go
TERESA SKRAJNA
Katedra Ekologii Rolniczej, Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach, ul. Konarskiego 2, 08-110 SiedlceHELENA KUBICKA-MATUSIEWICZ
Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Suwałkach im. prof. Edwarda F. Szczepanika F. Szczepańska, ul. Teofila Noniewicza 10, 16-400 SuwałkiAbstrakt
W pracy przedstawiono wyniki badań prowadzonych w latach 2008–2012 na siedliskach polnych położonych na terenie Wigierskiego Parku Narodowego i jego rolniczej otuliny. Wśród zinwentaryzowanej flory segetalnej odnotowano 34 gatunki roślin naczyniowych widniejących na regionalnych i krajowych czerwonych listach w różnej kategorii zagrożenia. Na szczególną uwagę zasługują gatunki przywiązane do siedlisk zasadowych, np. Stachys annua, Acinos arvensis, Euphorbia exigua, Lathyrus tuberosus, Geranium dissectum, Anthemis tinctoria, higrofilnych: Centunculus minimus, Centaurium erythraea, Centaurium pulchellum oraz średnio zasobnych i zasobnych troficznie: Valerianella dentata, Veronica opaca, Veronica agrestis, Chaenorhinum minus, Chenopodium polyspermum. Do czynników najbardziej zagrażających, należy utrata siedlisk w wyniku zaniechania uprawy płużnej, zmiany struktury użytkowania gruntów, zalesiania lub zabudowy. W mniejszym zaś stopniu zwiększenie intensyfikacji produkcji i stosowanie oczyszczonego ziarna siewnego.
Słowa kluczowe:
gatunki ustępujące, agrocenozy, uprawa tradycyjna, tereny prawnie chronioneBibliografia
Adamowski W., 2006. Expansion of native orchids in antropogenous habitats. Pol. Bot. Stud. 22, 35–44.
Andreasen C., Stryhn H., Streibig C., 1996. Decline of the flora in Danish arable fields. J. Appl. Ecol. 33, 619–626.
Baessler C., Klotz S., 2006. Effects of changes in agricultural land-use on landscape structure and arable weed vegetation over the last 50 years. Agric. Ecosyst. Environ. 115, 43–50.
Balcerkiewicz S., Pawlak G., 2006. Chwasty polne na wybranych polanach w Wielkopolskim Parku Narodowym. Pam. Puł. 143, 18–26.
Bomanowska A., 2006. Wybrane cechy flory segetalnej Kampinoskiego Parku Narodowego. Pam. Puł. 143, 27–35.
Bomanowska A., Michalska-Hejduk D., 2007. Rola Kampinoskiego Parku Narodowego w zachowaniu różnorodności biologicznej obszarów wiejskich. Puszcza Kampinoska 1(53), 6–9.
Bomanowska A., Michalska-Hejduk D., 2008. Czynna ochrona warunkiem zachowania cennych gatunków związanych z tradycyjnym rolnictwem w Kampinoskim Parku Narodowym. W: L. Koziarska, S. Kozłowska (red.), Ochrona gatunkowa i co dalej? Mat. Konf. Popularno-Naukowej LOP, 5–11. Zarząd Główny LOP, Warszawa.
Bomanowska A., 2010. Threat to arable weeds in Poland in the light of national and regional red lists. Plant Breed. Seed Sci. 61, 55–74.
Brütting C., 2013. Genetic diversity and population structure of arable plants in situ and ex situ – How sustainable is long term cultivation in botanical gardens compared to in situ conditions? Dissertation (kumulativ), der Martin-Luther-Universität Halle-Wittenberg, 1–50.
Brütting C., Hensen I., Wesche K., 2013. Ex situ cultivation affects genetic structure and diversity in arable plants. Plant Biol. 15, 505–513.
Butchart S.H.M., Walpole M., Collen B., van Strien A., Scharlemann J.P.W. i in., 2010. Global biodiversity: indicators of recent declines. Science 328 (5982), 1164–1168.
Bzdon G., Ciosek T.M., 2006. Fen orchid Liparis loeselii (L.) Rich. in abandoned gravel-pit in Dabrówka Stany near Siedlce (Poland). Biodiv. Res. Conserv. 1–2, 193–195.
Danowski J., Danowska M., Wityńska S., 2003. Program ochrony środowiska powiatu suwalskiego na lata 2004–2012. Suwałki, 3–23.
Gwiazdowicz M., 2010. Środowisko przyrodnicze na obszarach wiejskich – zagrożenia i szanse. Studia BAS 4(24), 247–272.
Hołdyński C., 1991. Segetal flora, floristic and ecologic differentiation and changes in plant cover of cultivated fields in current agroecological conditions of Żuławy Wiślane. Acta Acad. Agric. Tech. Olst., Agricultura 51 (Suppl. B), 1–50.
Hulina N., 2005. List of threatened weeds in the continental part of Croatia and their possible conservation. Agric. Conspec. Sci. 70, 2, 37–42.
Hyvönen T., Huusela-Veistola E., 2008. Arable weeds as indicators of agricultural intensity – A case study from Finland. Biol. Conserv. 141, 2857–2684.
Jakubowska A., Malicka M., Malicki M., 2006. New data on the apophytic occurence of Epi-pactis helleborine (L.) Cranz and Cephalanthera (L.) Fritsch in Populus x canadensis plantation in Lower Silesia (south-western Poland). Biodiv. Res. Conserv. 1–2, 95–97.
Jędruszczak M., Owczarczuk A., 2006. Flora chwastów w uprawach roślin okopowych w strefie ochronnej Narwiańskiego Parku Narodowego. Pam Puł. 143, 87–96.
Kondracki J., 2002. Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa.
Korniak T., 1992. Segetal flora of north-eastern Poland, its spatial differentiation and current changes. Acta Acad. Agric. Tech. Olst., Agricultura 53 (Suppl. A), 1–76.
Korniak T., 1998. Ginące i zagrożone gatunki flory segetalnej w północno-wschodniej Polsce. Acta Univ. Lodz., Folia Bot. 13, 43–50.
Kornaś J., 1987. Changes of segetal vegetation in the Gorce Mts. (Polish Western Carpathians) during the last 35 years. Zesz. Nauk. Uniw. Jagiell., Pr. Bot. 15, 7–26.
Liro A., 2002. Programy rolnośrodowiskowe. Instrument ekologizacji gospodarki rolnej IUCN – The World Conservation Union. Fundacja IUNC Poland, WWF Światowy Fundusz na rzecz Przyrody, Warszawa, 2002.
Májeková J., Zaliberová M., Šibík J., Klimová K., 2010. Changes in segetal vegetation in the Borskánížina Lowland (Slovakia) over 50 years. Biologia sec. Botany 65/3, 465–478.
Matuszkiewicz W., 2001. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. PWN, Warszawa.
Meyer S., Leuschner C., van Elsen T., 2008. Sanctuaries for the segetal vegetation in Germany – inventory and new impulses by the project. Biodiversity in agricultural landscapes. J. Plant Dis. Prot. 21, 363–368.
Meyer S., Wesche K., Krause B., Leuschner C., 2013. Dramatic losses of specialist arable plants in Central Germany since the 1950s/60s – a cross-regional analysis. Divers. Distrib. 19, 1175–1187.
Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H., Zając A., Zając M., 2002. Flowering plants and pteridophytes of Poland – a checklist. W: Z. Mirek (red.), Biodiversity of Poland 1, s. 442. W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, Kraków.
Nowak A., 2008. Rośliny prawnie chronione i zagrożone regionalnie na siedliskach antropogenicznych Wyżyny Śląskiej. Przyr. Górnego Śląska 52, 6–7.
Pinke G., Király G., Barina Z., Mesterházy A., Balogh L., Csiky J., Schmotzer A., Molnár A.V., Pál R.W., 2011. Assessment of endangered synanthropic plants of Hungary with special attention to arable weeds. Plant Biosyst. 145, 426–435.
Projekt Programu Obszarów Wiejskich 2014–2020 (PROW 2014–2020). MRiRW, Warszawa.
Pułaska A., Bomanowska A., 2009. Antropogenic transformations of the segetal flora in Spała Landscape Park. In: J. Holeksa, B. Babczyńska-Sendek, S. Wika (eds). The role of geobotany in biodiversity conservation. University of Silesia, Katowice, 227–232.
Rands M.R., Adams W.W.M., Bennun L., Butchart S.H.M., Clements A., Coomes D., Entwis-tle A., Hodge I., Kapos V., Scharlemann J.P., Sutherland W.J., Vira B., 2010. Biodiversity conservation: challenges beyond 201. Science 329 (5997), 1298–1303.
Ratuszniak I., Sobisz Z., 2006. Flora segetalna Słowińskiego Parku Narodowego. Pam. Puł. 143, 125–134.
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin. Dz.U. 2014 poz. 1409.
Rutkowski L., 2007. Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. PWN, War-szawa.
Shardlow M., Harper M., 2000. Saving wild arable plants. Plant Talk 22/23, 39–42.
Skrajna T., Kubicka H., 2011. Segetal flora of the Wigry National Park. Acta Agrobot. 64(3), 119–132.
Skrajna T., Skrzyczyńska J., Ługowska M., 2010. The Segetal flora of the Mazowiecki Landscape Park. Plant Breed. Seed Sci. 61, 105–114.
De Snoo G.R., 1997. Arable flora in sprayed and unsprayed crop edges. Agric. Ecosyst. Environ. 66, 223–230.
Sołtys A., 2006. Rzadkie i zagrożone gatunki chwastów segetalnych w Ojcowskim Parku Narodowym i jego otulinie. Pam. Puł. 143, 173–181.
Still K., Byfield A.J., 2007. New Priorities for Arable Plant Conservation. Plantlife International, Salisbury, UK.
Storkey J., Meyer S., Still K.S., Leuschner C., 2012. The impact of agricultural intensification and land-use change on the European arable flora. Proceedings of the Royal Society B, 279, 1421–1429.
Sutcliffe O.L., Kay Q.O.N., 2000. Changes in the arable flora of central southern England since the 1960s. Biol. Conserv. 93, 1–8.
Svensson R., Wigren M., 1986. A survey of the history, biology and preservation of some retreating synanthropic plants. Symb. Bot. Upsal. 25(4), 1–74.
Tokarska-Guzik B., Dajdok Z., Zając M., Zając A., Urbisz A., Danielewicz W., Hołdyński Cz., 2014. Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych. Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, Warszawa, 1–169.
Trąba Cz., Ziemińska M., 1998. Stan gatunków chwastów segetalnych uważanych za zagrożone w otulinie Roztoczańskiego Parku Narodowego. Acta Univ. Lodz., Folia Bot. 13, 265–272.
Warcholińska A.U., 1994. List of threatened segetal plant species in Poland. W: S. Mochnacký, A. Terpó (red.), Anthropization and environment of rural settlements. Flora and vegetation. Proceedings of International Conference, Sátoraljaújhely, 206–219. Botanical Garden of P.J. Šafárik University, Košice.
Zając A., 1978. Założenia metodyczne ,,Atlasu rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce”. Wiad. Bot. 22(3), 145–155.
Zając M., Zając A., 2014. Survival problems of archaeophytes in the Polish flora. Biodiv. Res. Conserv. 35, 47–5.
Zając M., Zając A., Tokarska-Guzik B., 2009. Extinct and endangered archaeophytes and the dynamics of their diversity in Poland. Biodiv. Res. Conserv. 13, 17–24.
Zarzycki K., Szeląg Z., 2006. Red list of the vascular plants in Poland. W: Z. Mirek, K. Zarzycki, W. Wojewoda, Z. Szeląg (red.), Red list of plants and fungi in Poland, W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Science, Kraków, 9–20.
Katedra Ekologii Rolniczej, Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach, ul. Konarskiego 2, 08-110 Siedlce
Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Suwałkach im. prof. Edwarda F. Szczepanika F. Szczepańska, ul. Teofila Noniewicza 10, 16-400 Suwałki
Licencja
Artykuły są udostępniane na zasadach CC BY 4.0 (do 2020 r. na zasadach CC BY-NC-ND 4.0)..
Przysłanie artykułu do redakcji oznacza, że nie był on opublikowany wcześniej i nie jest rozpatrywany do publikacji gdzie indziej.
Autor podpisuje oświadczenie o oryginalności dzieła, wkładzie poszczególnych osób i źródle finansowania.
Samoarchiwizacja
Czasopismo Agronomy Science przyjęło politykę samoarchiwizacji nazwaną przez bazę Sherpa Romeo drogą niebieską. Od 2021 r. autorzy mogą samoarchiwizować postprinty artykułów oraz wersje wydawnicze (zgodnie z licencją CC BY). Artykuły z lat wcześniejszych (udostępniane na licencji CC BY-NC-ND 4.0) mogą być samoarchiwizowane tylko w wersji wydawniczej.
