Agronomy Science, przyrodniczy lublin, czasopisma up, czasopisma uniwersytet przyrodniczy lublin
Przejdź do głównego menu Przejdź do sekcji głównej Przejdź do stopki
Agronomy Science Baner text

ONLINE FIRST

Artykuły

Ochrona zasobów genowych roślin uprawnych w Polsce na przykładzie kolekcji pszenżyta. Artykuł przeglądowy

DOI: https://doi.org/10.24326/as.2025.5500
Przesłane: 24 lutego 2025
Opublikowane: 30.06.2025

Abstrakt

Od ponad stu lat wśród odmian roślin uprawnych widoczne jest zmniejszanie się różnorodności biologicznej. Zjawisko to, określane mianem erozji genetycznej roślin uprawnych, jest niepokojące i niebezpieczne w kontekście przyszłości człowieka na Ziemi. Racjonalne wykorzystanie oraz odpowiednia ochrona istniejącej bioróżnorodności, także wśród roślin uprawnych, są zatem konieczne, szczególnie w obliczu postępujących zmian klimatycznych. Zasoby genowe roślin uprawnych stanowią bowiem biologiczną podstawę bezpieczeństwa dla światowego rolnictwa i wyżywienia rosnącej liczby ludności. Odgrywają również kluczową rolę w hodowli nowych odmian, stanowiąc bogate źródło zmienności genetycznej cech użytkowych i odporności. W realizacji tych zadań dużą rolę odgrywają kolekcje roślin użytkowych, w których zgromadzone są obiekty reprezentujące szeroki zakres zmienności cech ważnych dla hodowli i rolnictwa, co w niniejszej pracy zostało przedstawione na przykładzie polskiej kolekcji pszenżyta.

Bibliografia

  1. Beres B.L., Harker K.N., Clayton G.W., Bremer E., Blackshaw R.E., Graf R.J., 2010. Weed com-petitive ability of spring and winter cereals in the Northern Great Plains. Weed Technol. 2, 108–116. http://dx.doi.org/10.1614/wt-d-09-00036.1 DOI: https://doi.org/10.1614/WT-D-09-00036.1
  2. Boczkowska M., Rucińska A., Targońska-Karasek, M., Olszak M., Niedzielski M., Rakoczy-Trojanowska M., 2018. Starzenie się nasion – złożony problem banków genów. Praca przeglą-dowa. Agron. Sci. 73(4), 15–26. http://dx.doi.org/10.24326/asx.2018.4.2 DOI: https://doi.org/10.24326/asx.2018.4.2
  3. Brennan J.P.I., Malabayabas A., 2011. International Rice Research Institute’s contribution to rice varietal yield improvement in South-East Asia. ACIAR Impact Assessment Series Report 74. Australian Centre for International Agricultural Research, Cambera.
  4. Cardinale B.J., Duffy J.E., Gonzalez A., Hooper D.U., Perrings C., Venail P., Narwani A., Mace G.M., Tilman D., Wardle D.A., Kinzig A.P., Daily G.C., Loreau M., Grace J.B., Larigauderie A., Srivastava D.S., Naeem S., 2012. Biodiversity loss and its impact on humanity. Nature 486, 59–67. DOI: https://doi.org/10.1038/nature11148
  5. Czembor J.H., Gryziak G., Zaczyński M., Puchta M., Czembor E., 2017. Gromadzenie i zachowanie zasobów genowych roślin użytkowych w Polsce – artykuł przeglądowy. Część 2. Przecho-wywanie zasobów genowych w formie nasion, prowadzenie herbarium, baz danych i udostęp-nianie zasobów genowych. Agron. Sci. 72(4), 147–154. https://doi.org/10.24326/as.2017.4.14 DOI: https://doi.org/10.24326/as.2017.4.14
  6. Dziki D., Hassoon W.H., Kramek A., Krajewska A., 2023. Grinding characteristics of new varieties of winter triticale grain. Processes 11(5), 1477. https://doi.org/10.3390/pr11051477 DOI: https://doi.org/10.3390/pr11051477
  7. Erekul O., Köhn W., 2006. Effect of weather and soil conditions on yield components and bread-making quality of winter wheat (Triticum aestivum L.) and winter triticale (Triticosecale Wittm.) varieties in north-east Germany. J. Agron. Crop Sci. 192, 452–464. http://dx.doi.org/10.1111/j.1439-037x.2006.00234.x DOI: https://doi.org/10.1111/j.1439-037X.2006.00234.x
  8. FAO, 2010. The second report on the state of the world’s plant genetic resources for food and agri-culture. Food and Agriculture Organization of the United Nations, Rome, ss. 370. https://doi.org/10.1017/S0014479711000275 DOI: https://doi.org/10.1017/S0014479711000275
  9. FAO, 2014. Genebank standards for plant genetic resources for food and agriculture. Rome, ss. 181.
  10. Fenzi M., Bonneuil Ch., 2016. From „genetic resources” to „ecosystems services”. A century of science and global policies for crop diversity conservation. Cult. Agric. Food Environ. 38(2), 69–135. https://doi.org/10.1111/cuag.12072 DOI: https://doi.org/10.1111/cuag.12072
  11. Girma E., 2017. Genetic erosion of wheat (Triticum spp.): concept, research, results and challenges. J. Nat. Sci. Res. 7(23), 72–81.
  12. Goyal A., Beres B.L., Randhawa H.S., Navabi A., Salmon D.F., Eudes F., 2011. Yield stability analysis of broadly adaptive triticale germplasm in southern and central Alberta, Canada, for industrial end-use suitability. Can. J. Plant Sci. 91, 125–135. https://doi.org/10.4141/CJPS10063 DOI: https://doi.org/10.4141/cjps10063
  13. Gryziak G., 2020. Znaczenie roślinnych zasobów genowych. Biul. IHAR 290(1), 9–10. DOI: https://doi.org/10.37317/10.37317/biul-2020-0023
  14. Gryziak G., Zaczyński M., Pietrusińska A., Czembor J.H., 2017. Wykorzystanie zasobów genowych udostępnianych przez przechowalnię Krajowego Centrum Roślinnych Zasobów Genowych IHAR – PIB w Radzikowie. Agron. Sci. 72(4), 89–98. https://doi.org/10.24326/as.2017.4.9 DOI: https://doi.org/10.24326/as.2017.4.9
  15. Harlan J.R., 1975. Our vanishing genetic resources. Science 188(4188), 618–621. https://doi.org/10.1126/science.188.4188.618 DOI: https://doi.org/10.1126/science.188.4188.618
  16. Hodun G., Podyma W., 2009. Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin w rolnictwie. Biblioteczka Programu Rolnośrodowiskowego 2007–2013, Warszawa, 1–29.
  17. ISTA, 2015. Introduction. Int. Rules Seed Test. 215, I-1–I-6. DOI: https://doi.org/10.15258/istarules.2015.06
  18. Khoury C.K., Brush S., Costich D.E., Curry H.A., de Haan S., Engels J.M.M., Guarino L., Hoban S., Mercer K.L., Miller A.J., Nabhan G.P., Perales H.R., Richards Ch., Riggins Ch., Thormann I., 2022. Crop genetic erosion: understanding and responding to loss of crop diversity. New Phytol. 233, 84–118. https://doi.org/10.1111/nph.17733
  19. Kociuba W., 1994. Field estimation of resistance to fungal diseases in collection of spring triticale (xTriticosecale Wittmack). Genet. Pol. 35 B, 187–191.
  20. Kociuba W., 1997. Field evaluation of the resistance to fungal diseases in a collection of winter triticale (xTriticosecale Wittmack). J. Appl. Genet. 38B, 97–100.
  21. Kociuba W., 2000. Zmienność i współzależność ważniejszych cech plonotwórczych w obrębie heksaploidalnego pszenżyta ozimego xTriticosecale Wittmack. Rozpr. Nauk. – Akad. Rol. Lub. 232, pp. 74.
  22. Kociuba W., 2010. Charakterystyka zbiorów kolekcyjnych pszenżyta jako mieszańca międzyrodzajowego. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 555, 237–247.
  23. Kociuba W., Kramek A., 2014. Variability of yield traits and disease resistance in winter triticale genetic resources accessions. Acta Agrobot. 67(2), 67–76, https://doi.org/10.5586/aa.2014.027 DOI: https://doi.org/10.5586/aa.2014.027
  24. Kociuba W., Kramek A., Prażak R., 2018. Genetic resources of triticale in the Polish Gene Bank. Plant Breed. Seed Sci. 77, 93–102. https://doi.org/10.1515/plass-2018-0008 DOI: https://doi.org/10.37317/pbss-2018-0008
  25. Kociuba W., Kramek A., Ukalski K., 2012. Ocena stabilności wybranych cech plonotwórczych polskich odmian pszenżyta ozimego. Biul. IHAR 264, 127–140. DOI: https://doi.org/10.37317/biul-2012-0063
  26. Kociuba W., Mądry W., Kramek A., Ukalski K., Studnicki M., 2010. Multivariate diversity of Polish winter triticale cultivars for spike and other traits. Plant Breed. Seed Sci. 62, 31–42. DOI: https://doi.org/10.2478/v10129-011-0003-4
  27. Konwencja o różnorodności biologicznej, sporządzona w Rio de Janeiro dnia 5 czerwca 1992 r. (Dz.U. z 2002 r. Nr 184, poz. 1532).
  28. Kotlińska T., Święcicki W., 2004. Ochrona zasobów genowych roślin uprawnych. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 497, 27–36.
  29. Kramek A., 2008. Wykorzystanie markerów RAPD do oceny zróżnicowania genotypowego polskich odmian pszenżyta ozimego. Biul. IHAR 248, 43–51. DOI: https://doi.org/10.37317/biul-2008-0056
  30. Kramek A., Kociuba W., 2013. Charakterystyka meksykańskich genotypów pszenżyta jarego pod względem ważniejszych cech plonotwórczych. Annales UMCS. Sec. E. Agric. 68(3), 11–19. DOI: https://doi.org/10.24326/as.2013.3.2
  31. Kramek A., Kociuba W., 2014. Charakterystyka zasobów genowych pszenżyta ozimego pod względem polowej odporności na choroby grzybowe. Annales UMCS. Sec. E. Agric. 69(4), 112–119. DOI: https://doi.org/10.24326/as.2014.4.12
  32. Kramek A., Kociuba W., 2017. Charakterystyka zasobów genowych pszenżyta ozimego zgroma-dzonych w latach 2001–2016 w porównaniu do starszych materiałów kolekcyjnych. Agron. Sci. 72(4), 123–133. https://doi.org/10.24326/as.2017.4.12 DOI: https://doi.org/10.24326/as.2017.4.12
  33. Kramek A., Kociuba W., 2020. Wykorzystanie materiałów kolekcyjnych pszenżyta ozimego jako genetycznego źródła zawartości białka w ziarnie. Agron. Sci. 75(3), 81–90, https://doi.org/10.24326/as.2020.3.6 DOI: https://doi.org/10.24326/as.2020.3.6
  34. Kramek A., Okoń S., 2014. Ocena zróżnicowania genetycznego materiałów kolekcyjnych pszenżyta ozimego stabilnych pod względem cech plonotwórczych. Pol. J. Agron. 16, 13–18, https://doi.org/10.26114/pja.iung.172.2014.16.02
  35. Kramek A., Paczos-Grzęda E., 2010. Ocena zróżnicowania genetycznego polskich odmian pszenżyta ozimego za pomocą markerów ISSR. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 555, 249–258.
  36. McGoverin C.M., Snyders F., Muller N., Botes W., Foxa G., Manleya M., 2011. A review of triticale uses and the effect of growth environment on grain quality. J. Sci. Food Agric. 91, 1155–1165. https://doi.org/10.1002/jsfa.4338 DOI: https://doi.org/10.1002/jsfa.4338
  37. Nalborczyk E., 1995. Znaczenie zachowania zasobów genowych roślin dla środowiska i rolnictwa. Problemy różnorodności biologicznej. Mat. Konf. Oficyna Wyd. Inst. Ekologii PAN, Warszawa, 19–27.
  38. Oettler G., 2005. The fortune of a botanical curiosity – Triticale: past, present and future. J. Agric. Sci. 143, 329–346. http://dx.doi.org/10.1017/S0021859605005290 DOI: https://doi.org/10.1017/S0021859605005290
  39. Podyma W., 1998. Zbiór zasobów genowych roślin użytkowych i ich dzikich przodków oraz stan kolekcji w Polsce. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 463, 31–50.
  40. Protokół Kartageński o bezpieczeństwie biologicznym do Konwencji o różnorodności biologicznej, sporządzony w Montrealu dnia 29 stycznia 2000 r. (Dz.U. z 2004 r. Nr 216, poz. 2201).
  41. Protokół z Nagoi do Konwencji o różnorodności biologicznej o dostępie do zasobów genetycznych oraz sprawiedliwym i równym podziale korzyści wynikających z wykorzystania tych zasobów (Dz.U. L 150 z 20.5.2014, p. 234–249).
  42. Qualset C.O., Furman B.J., Heaton J.H., Skovmand B., Wesenberg D.M., 1996. Assembly and analysis of a North American triticale genetic resource collection. Triticale: today and tomorrow. Kluver Academic Publishers, Netherlands, 261–267. DOI: https://doi.org/10.1007/978-94-009-0329-6_33
  43. Stankiewicz D., 1992. Ochrona zasobów genetycznych roślin uprawnych. Kancelaria Sejmu, Biuro Studiów i Ekspertyz. Wydział Analiz Ekonomicznych i Społecznych. Informacja nr 97, 1–9.
  44. Szirokij unificirovannyj klassifikator SEV i Meżdunarodnyj klassifikator SEV roda Triticum L., 1974. Praha.
  45. Święcicki W., Podyma W., 1998. Zasoby genowe roślin uprawnych w ochronie różnorodności biologicznej (wprowadzenie). Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 463, 17–20.
  46. Thormann I., 2022. Crop genetic erosion: understanding and responding to loss of crop diversity. New Phytol. 233, 84–118. https://doi.org/10.1111/nph.17733 DOI: https://doi.org/10.1111/nph.17733
  47. Tyagi R.K., Agrawal A., 2015. Revised genebank standards for management of plant genetic resource. Review article. Indian J. Agric. Sci. 85(2), 157–65. https://doi.org/10.56093/ijas.v85i2.46437 DOI: https://doi.org/10.56093/ijas.v85i2.46437
  48. Ukalska J., Kociuba W., 2013. Phenotypical diversity of winter Triticale genotypes collected in the Polish gene bank between 1982 and 2008 with regard to major quantitative traits. Field Crops Res. 149, 203–212. https://doi.org/10.1016/j.fcr.2013.05.010 DOI: https://doi.org/10.1016/j.fcr.2013.05.010
  49. Ukalska J., Ukalski K., Kociuba W., Kramek A., 2010a. Porównanie genotypów kolekcyjnych pszenżyta jarego (xTriticosecale Wittmack). Część I: Analiza zmienności fenotypowej. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 555, 437–445.
  50. Ukalska J., Ukalski K., Kociuba W., Kramek A., 2010b. Porównanie genotypów kolekcyjnych pszenżyta jarego (xTriticosecale Wittmack). Część II: Grupowanie genotypów. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 555, 447–455.
  51. van de Wouw M., Kik C., van Hintum T., van Treuren R., Visser B., 2010. Genetic erosion in crops: concept, research results and challenges. Plant Genet. Resour. 8(1), 1–15. https://doi.org/10.1017/S1479262109990062 DOI: https://doi.org/10.1017/S1479262109990062

Downloads

Download data is not yet available.

Inne teksty tego samego autora

Podobne artykuły

<< < 

Możesz również Rozpocznij zaawansowane wyszukiwanie podobieństw dla tego artykułu.